سال 8، شماره 2 - ( 1401 )
سال 8 شماره 2 صفحات 16-1 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Abedi A. Formative or Transitional Dalma (?): Absolut Chronology of Dalma Culture Based on New C14 Radiocarbon Dating Using Accelerator Mass Spectrometer (AMS) Method. JRA 2022; 8 (2) :1-16
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-330-fa.html
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-330-fa.html
عابدی اکبر. دوره شکل‌گیری و انتقالی دالما (؟!)؛گاهنگاری مطلق فرهنگ و سنت سفالی دالما بر اساس تاریخگذاریهای جدید با استفاده از روش طیف‌سنج جرمی شتاب دهنده (AMS). پژوهه باستان سنجی. 1401; 8 (2) :1-16
دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران ، akbarabede@gmail.com
چکیده: (980 مشاهده)
بازه زمانی انتهای فرهنگ حاجی‌فیروز و شروع دوره دالما و همچنین شکل‌گیری، بسط و توسعه فرهنگ دالما به مناطق همجوار ازجمله کردستان، زنجان و زاگرس مرکزی و نیز منشاء این فرهنگ همواره یکی از موضوعات داغ و مورد بحث در ارتباط با باستان‌شناسی دوره دالما در این مناطق بوده است. با یافته‌شدن شواهد فرهنگ دالما در منطقه نخجوان و به دلیل نزدیکی این منطقه به معادن اصلی ابسیدین ازیک‌سو، و نزدیکی آن به یکی از گذرگاه‌های اصلی ورود به شمال غرب ایران ازسوی دیگر، چگونگی و چرایی حضور این فرهنگ و سنت سفالی در این منطقه از قفقاز و نیز گاهنگاری آن برای فرهنگ دالما از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این نوشتار، کوشش بر این خواهد بود تا با ارائه گاهنگاری جدید منشأ این فرهنگ و فاز شکل‌گیری و انتقالی از انتهای نوسنگی جدید به دوره مس و سنگ قدیم مورد بحث قرار گیرد. پرسش‌های اساسی و بنیادین در ارتباط با این فرهنگ ازجمله چگونگی گذار جوامع حاجی‌فیروز به فرهنگ دالما، بازه زمانی دقیق این فرهنگ در شمال‌غرب ایران، زاگرس مرکزی و نیز مناطق واسط و بینابینی مابین دو منطقه زاگرس شمالی و مرکزی و نیز منشاء اولیه این فرهنگ بدون پاسخ باقی مانده است که در این نوشتار سعی بر این خواهد بود که بر اساس یافته‌های جدید تا حد امکان به برخی از این پرسش‌ها و ابهامات پاسخ داده شود. در این نوشتار با بررسی تمامی تاریخگذاریهای مطلق صورت‌گرفته در منطقه شمال‌غرب ایران و زاگرس مرکزی از کاوش‌های دالماتپه، سه‌گابی، گودین در دهه 1960 و 1970 نمونه‌های جدید تاریخ‌گذاری در محوطه‌هایی مانند دَوَه گُز خوی، کول‌تپه گرگر، نادعلی بیگ سنقر مورد ارزیابی قرار گرفته و سپس با بررسی نمونه‌های انجام‌شده در منطقه قفقاز جنوبی و در محوطه‌های نخجوان‌تپه و اوچان آغیل گاهنگاری مطلق جدیدی برای دوره شکل‌گیری و خود فرهنگ دالما ارائه گردد. بر اساس نتایج تاریخ‌گذاری مطلق صورت‌گرفته بازه زمانی 5400/5350 – 5000 ق.م. برای دوره شکل‌گیری و انتقالی دالما و بازه زمانی 5000-4500 ق.م. برای دوره دالما پیشنهاد می‌شود.
یاداداشت علمی: پژوهشي |
موضوع مقاله:
باستان سنجی
دریافت: 1401/4/12 | پذیرش: 1402/1/28 | انتشار: 1402/1/28 | انتشار الکترونیک: 1402/1/28
دریافت: 1401/4/12 | پذیرش: 1402/1/28 | انتشار: 1402/1/28 | انتشار الکترونیک: 1402/1/28
فهرست منابع
1. Bakhshaliyev V. Relationships between Late Neolithic and Early Chalcolithic Age culture of Azerbaijan with North-western Iran (Iranian Azerbaijan), TUBA-AR 27: 2020: 11-27 (in Turkish).
2. Bakhshaliyev V. Neolith və Erkan Enolit dovrundə Naxcivanin iqtisadi-mədəni əlaqələri (Cultural-Economic Relationships of Nakhchivan in The Neolithic and Early Chalcolithic Period), Naxcivan: "Əcəmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyinin, 2021, 232 Səh.
3. Marro C. The View from the North. The Emergence and Spread of the Chaff-Faced Ware oikumenè as seen from the Caucasus (ca. 4600-3500 BCE). Paléorient. Revue pluridisciplinaire de préhistoire et de protohistoire de l'Asie du Sud-Ouest et de l'Asie centrale. 2022 Jul 29(48-1):111-130. [DOI:10.4000/paleorient.1675]
4. Solecki RL. Tepe Sevan: A Dalma period site in the Margavar valley, Azerbaijan, Iran, Bulletin of the Asia Institute of Pahlavi University 3: 1973: 98-117.
5. Kleiss W, Young Jr TC, Weiss H, Levine LD, Hamlin C, Burney C, Stronach D, Roaf M, Negahban EO, Whitehouse D, Carter E. Survey of Excavations in Iran during 1972-73. Iran. 1974 Jan 1;12(1):205-31. [DOI:10.2307/4300516]
6. Hamlin C. Dalma Tepe. Iran. 1975 Jan 1;13(1):111-27. [DOI:10.2307/4300529]
7. Oates J, Young TC, Smith PE, Mortensen P. Ubaid Mesopotamia reconsidered. The hilly flanks and beyond: essays in the prehistory of southwestern Asia presented to Robert J. Braidwood. 1983:251-81.
8. Levine LD, Young Jr TC. A summary of the ceramic assemblages of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to the late third millennium BC. Préhistoire de la Mésopotamie: La Mésopotamie préhistorique et l'exploration récente du Djebel Hamrin. 1987:15-53.
9. Henrickson EF, Vitali V. The Dalma tradition: Prehistoric inter-regional cultural integration in Highland Western Iran. Paléorient. 1987 Jan 1:37-45. [DOI:10.3406/paleo.1987.4427]
10. Hole F. The archaeology of western Iran: settlement and society from prehistory to the Islamic conquest. Smithsonian Institution Press; 1987: 29-78.
11. Salvini M, Pecorella PE. Tra lo Zagros el'Urmia. Ricerche storiche ed archeologiche nell'Azerbaigian iraniano. 1984.
12. Voigt MM. and Dyson RH.Jr. The chronology of Iran, ca. 8000-2000B.C, in R. W. Ehrich (ed.), Choronologies in Old World Archaeology, Vol. I, Chicago, 2nd ed: 1992: 122-178.
13. Kroll S. Archäologische Fundplätze in Iranisch-Ost-Azarbaidjan. Archäologische Mitteilungen aus Iran. 1984;17:13-3.
14. Kroll S. Festungen Und Siedlungen in Iranisch-Azarbaidjan. Untersuchungen Zur Siedlungs-Und Territorialgeschichte Des Urmia-See-Gebietes in Vorislamischer Zeit. Unpublished Habilitation. LMU München. 1994.
15. Tonoike Y. Beyond style: Petrographic analysis of Dalma ceramics in two regions of Iran. Yale University; 2009.
16. Starr RF. Nuzi: Report on the Excavations at Yorgan Tepa Near Kirkuk, Iraq... 1927-1931. 1937.
17. Abboud Jasim S. The Ubaid Period in Iraq, Parts i and ii: Recent excavations in the Hamrin region. BAR Publishing; 1985. [DOI:10.30861/9780860543404]
18. Mühl S, Nieuwenhuyse OP. Halaf and Ubaid period settlement: A view from the Central Zagros Piedmont. In: Iamoni, M. (Ed.), Trajectories of Complexity: Socio-economic Dynamics in Upper Mesopotamia in the Neolithic and Chalcolithic Periods. Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 2016: 27-56. [DOI:10.2307/j.ctvckq3z1.5]
19. Tonoike Y. Petrographic analysis of the 6th millennium BC Dalma ceramics from northwestern and central Zagros. Iranian Journal of Archaeological Studies. 2012 Mar 1;2(2):65-82.
20. Alden J, Minc L, Buehlman-Barbeau S, Stein G. Dalma ceramics at Surezha in the Erbil Plain: Stylistic, compositional, and petrographic evidence for trans-Zagros interaction during the Terminal Ubaid/Late Chalcolithic 1. Journal of Archaeological Science: Reports. 2021 Oct 1; 39:103168. [DOI:10.1016/j.jasrep.2021.103168]
21. Renette S, Jayyab KA, Gibbon E, Lewis MP, Qadir ZA, Cabral R, Tomé AG. Late Chalcolithic Ceramic Development in Southern Iraqi Kurdistan: The Stratigraphic Sounding at Kani Shaie. IRAQ. 2021 Dec; 83:119-66. [DOI:10.1017/irq.2021.1]
22. Stein GJ. The roots of urbanism in Northern Mesopotamia: 2017 excavations at Surezha. Oriental Institute 2017-18 Annual Report. 2018:15-21.
23. Stein GJ, Fisher M, Yashmi R, Harris S, Erkesuz S, Babour T, Wilson V, Proctor L, Alden J, Minc L, Varoutsikos B. Excavations at Surezha 2017. Oriental Institute. 2017; 2018: 55-69.
24. Stein GJ, FISHER MT. Surezha Excavations 2018. Erbil Plain, Kurdistan Region, Iraq. Oriental Institute Annual Report, 2018-2019. 2018: 125-38.
25. Stein GJ, Fisher MT. Surezha excavations 2019. Oriental Institute. 2019; 2 020:127-45.
26. Peyronel L, Minniti C, Moscone D, Naime Y, Oselini V, Perego R, Vacca A. The Italian Archaeological Expedition in the Erbil Plain, Kurdistan Region of Iraq: Preliminary Report on the 2016-2018 Excavations at Helawa. [DOI:10.2307/j.ctvxrq0m8.34]
27. Carter R, Wengrow D, Saber SA, Hamarashi SJ, Shepperson M, Roberts K, Lewis MP, Marsh A, Carretero LG, Sosnowska H, D'Amico A. The Later Prehistory of the Shahrizor Plain, Kurdistan Region of Iraq: Further Investigations at Gurga Chiya and Tepe Marani. Iraq. 2020 Dec; 82: 41-71. [DOI:10.1017/irq.2020.3]
28. Kroll Sonja. Settlement patterns in the Ushnu Solduz Valley - from Hajji Firuz to Dalma, In: Petrie, C.A., Helwing B. et H. Taylor (eds.) A new look at old routes in Western Asia: Rethinking Iran in the 5th millennium BCE, 2013.
29. Henrickson EF. An updated chronology of the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros Highlands, western Iran. Iran. 1985 Jan 1;23(1):63-108. [DOI:10.2307/4299754]
30. Ghouchi A. Explanation and Analyses in the Chalcolithic Period of the Ardabil Province: on the Basis of Archaeological Data from Ghosha Tepe of Shahar-Yeri, Islamic Azad University of Abhar (Unpublished Master Dissertation).[قوچی، علیرضا.، 1386. تبیین و تحلیل دوران کالکولیتیک استان اردبیل بر اساس داده‌های باستان شناختی قوشاتپه، پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر (چاپ نشده). ]
31. Derakhshi H. Nobari H. A. Neolithization process of East Azerbaijan (Ardebil province) based on the archaeological evidence of Ghosha Tepe Shahar-Yeri. Payam-e Bastanshenas, 2009; 12: 1-12. [درخشي، حسن، هژبري نوبري، عليرضا. 1388. تحليل نوسنگي‌شدن شرق آذربايجان (استان اردبيل) بر مبناي شواهد باستان‌شناسي قوشاتپه شهريري، پیام باستان‌شناس، شال ششم، شمارة دوازدهم، پاییز و زمستان: 1-12.]
32. Hessari, M. A Study, Analysises and Variation of the Chalcolithic Pottery Tradition in Idier Tappeh, Ardabil Province. pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 2019; 9(21): 23-40. doi: 10.22084/nbsh.2019.16391.1748. [حصاری، مرتضی 1398. تحلیل و بررسی تغییرات در سنت سفال مس وسنگ تپه ایدیر، دشت مغان، استان اردبیل. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 9(21)، 23-40.]
33. Abedi A. Iranian-Azerbaijan Pathway from the Zagros to the Caucasus, Anatolia and Northern Mesopotamia: Dava Göz, A New Neolithic and Chalcolithic Site in NW Iran. Mediterranean Archaeology & Archaeometry, 2017 Jan 1; 17 (1) 79-98.
34. Abedi A. Absolute (14C AMS) and relative chronology of Dava Göz Khoy; new evidence of transitional chalcolithic, Dalma and Pisdeli cultures in NW Iran. Journal of Research on Archaeometry. 2016 Sep 10;2(1):39-54. [عابدي، اكبر. 1395. گاه‌نگاري مطلق (C14) و نسبي محوطة دوه گز خوي با استفاده از روش طيف‌سنج جرمي شتاب‌دهنده (AMS)، شواهدي از دورة مس و سنگ انتقالي، دالما و پيزدلي.، پژوهة باستان‌سنجی، دوره 2، شماره 1: 39-54.] [DOI:10.29252/jra.2.1.39]
35. Helwing B. Aliyev T. Excavations in the Mil Plain sites, 2012-2014. The Kura Projects: New Research on the Late Prehistory of the Southern Caucasus. Archäologie in Iran und Turan, Berlin, Deutsches Archäologisches Institut, Eurasien-Abteilung, 2017: 11-42.
36. Lyonnet B. Guliyev F. Mentesh Tepe. In Lyonnet et alii, Ancient Kura 2010-2011: AMIT 2012. vol. 44: 86-98.
37. Abedi A, Omrani B, Karimifar A. Fifth and fourth millennium BC in north-western Iran: Dalma and Pisdeli revisited. Documenta Praehistorica. 2015; 42: 321-38. [DOI:10.4312/dp.42.23]
38. Reimer PJ, Austin WE, Bard E, Bayliss A, Blackwell PG, Ramsey CB, Butzin M, Cheng H, Edwards RL, Friedrich M, Grootes PM. The IntCal20 Northern Hemisphere radiocarbon age calibration curve (0-55 cal kBP). Radiocarbon. 2020 Aug;62(4):725-57. [DOI:10.1017/RDC.2020.41]
39. Bronk Ramsey C. OxCal v4. 4.4. Available at: Retrieved from https://c14. arch. ox. ac. uk/oxcal. html. 2021.
40. Bahranipoor H. Absolute Dating and Intra-Regional Diversity of Dalma Ceramic Tradition Based on Analysis of the Painted Monochrome Ware. Journal of Research on Archaeometry. 2021 Jul 10;7(1):103-23. [بحرانی‌پور، حنان. 1400. گاهنگاری مطلق و گوناگونی درون‌منطقه‌ای سنت سفالی دالما بر اساس تحلیل سفال منقوش تک‌رنگ. پژوهة باستان‌سنجی. ۷ (۱) :۱۲۳-۱۰۳.] [DOI:10.52547/jra.7.1.103]
41. Abedi A, Shahidi HK, Chataigner C, Niknami K, Eskandari N, Kazempour M, Pirmohammadi A, Hosseinzadeh J, Ebrahimi G. Excavation at Kul Tepe (Hadishahr), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies. 2014 Sep 30;51:33-165.
42. Abedi A. New Evidence from Neolithic to Achaemenid Periods in North-Western Iran: Excavations at Kul Tepe (Hadishahr), Second Preliminary Report (2013). Iranian Journal of Archaeological Studies. 2016 Feb 1;6(1):59-82.
43. Abedi A, Ebrahimi Gh, Helwing BFifth to Third Millennium BC Cultures in the Zab River Basin as Seen from Tepe Silveh Piranshahr, North-Western Iran, Near Eastern Archaeology, In Press.
44. Sharifi M, Motarjem A. The process of cultural change in the Chalcolithic period in the highlands of Western Iran at Tepe Gheshlagh. Documenta Praehistorica. 2018 Dec 29;45:86-99. [DOI:10.4312/dp.45.7]
45. Saed Mocheshi A. Niknami K. Mashkour M. Fazeli H. Firoozmandi H. Relative and Absolute chronology of Tape Kolnan Bijar, A Middle chalcolithic site in West of Iran. Archaeological Research of Iran 2011; 1 (1): 31-56. ]ساعد موچشی، امیر، نیکنامی، کمال‌الدین، مشکور، مرجان، فاضلی نشلی، حسن، فیروزمندی شیره جینی، بهمن. (1391). گاهنگاری نسبی و مطلق تپة کلنان بیجار: محوطه‌ای متعلق به دورة مس و سنگ میانه در غرب ایران. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 1 (1): 31-56.[
46. Sorkhani RR, Eslami M. Specialized pottery production in Dalma tradition; a statistical approach in pottery analysis from Soha Chay Tepe, Zanjan, Iran. Journal of Archaeological Science: Reports. 2018 Feb 1;17:220-34. [DOI:10.1016/j.jasrep.2017.11.007]
47. Khosravi Sh. East of Zanjan province during the Chalcolithic period, a study of the prehistory of the region based on the excavation of Tepe Karvansara. PhD thesis, Tarbiat Modares University - Faculty of Literature and Human Sciences (unpublished). [خسروی، شکوه. 1394. شرق استان زنجان در دورة مس و سنگ، مطالعة پیش از تاریخ منطقه بر اساس کاوش در تپة کاروانسرا. پایان‌نامة دکتری، دانشگاه تربیت مدرس - دانشکدة ادبیات و علوم انسانی (چاپ‌نشده).]
48. Henrickson E.F. The Chalcolothic Period in the Central Zagros Highland, in Encycclopedia Iranica, E.Yarshater, Tehran, Mazda press, 1992; 278-282.
49. Valipour HR, Davoudi H, Mostafapour I, Gręzak A. Tepe Khaleseh, a Late Neolithic Site in Zanjan Province. The Neolithisation of Iran: The formation of new societies. 2013 Dec 11;3:147-7 [DOI:10.2307/j.ctvh1dp0q.15]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
