دانشگاه هنر اسلامی تبریز ، y.hamzavi@tabriziau.ac.ir
چکیده: (4080 مشاهده)
جهت اجرای لایۀ آستر (لایۀ رویی تکیه گاه و لایۀ زیرین بستر) در آرایه های معماری و به ویژه دیوارنگاره ها (شکل 1؛Fig; 1) بسیاری از مناطق ایران به دلیل شرایط اقلیمی خشک، در دوره های تاریخی از کاهگل استفاده شده است. همچنین جهت اجرای لایۀ بستر، ملات گچ که دارای قابلیت های ویژه ای است، به کار برده شده است. گاهی ضخامت لایۀ بستر گچی بسیار کم بوده (mm1-2) که در زمان اجرا، این اقدام میتوانسته نشان دهندۀ هنر و قدرت دست هنرمند گچکار باشد. نمونۀ این آثار در شهر یزد قابل مشاهده است. ازجمله بناهای دورۀ آلمظفر (اوایل سدۀ هشتم ه.ق.) که لایۀ آستر و لایۀ بستر در آرایه های معماری آن با ویژگی های ذکرشده است، می توان به بقعۀ سید رکن الدین و بقعۀ سید شمس الدین در شهر یزد اشاره نمود.
بقعۀ سید رکن الدین در زمان ساخت، کاربری مدرسه داشته و پس از وفات صاحب آن، تبدیل به بقعه شده است. در کتب تاریخی یزد اتمام این بنا در سنه خمس و عشرین و سبعمائه (725 ﻫ.ق.) نوشته شده است. این بنا دارای آرایه های معماری متعددی است که ازجمله می توان به آرایه های گچی برجسته، قالبی، فتیله ای، کتیبه های نقاشی، نقاشی های تزیینی، آرایه های طلاکاری و کاشیکاری اشاره نمود (شکل 2؛ Fig; 2). آرایه های معماری فضای داخلی گنبدخانه از نظر وسعت، نسبتاً حجم زیادی دارد. قطر گنبد حدود m11 و ارتفاع داخلی آن حدود m20 است. لایۀ آستر در تمامی فضای داخلی این بنا از جنس کاهگل و لایۀ بستر در تمامی سطوح داخلی بنا (به جز ازارۀ کاشیکاری شده) از یک لایۀ بسیار نازک گچ است.
مسئله اساسی در رابطه با آرایه های این قبیل ابنیه زمانی رخ می دهد که کاه و الیاف گیاهی موجود در کاهگل (لایۀ آستر) توسط موریانه ها خورده می شود که می توان گفت این مورد، یکی از آسیب های شاخص و متداول بناهای مرکز کشور است. با این اتفاق، لایۀ آستر انسجام خود را ازدست داده و به صورت پودری و سست درمی آید. زمانی که این آسیب برای لایۀ آستر به وجود می آید، درواقع انفصال لایه های زیرین در آرایۀ معماری رخداده است. یک لایۀ بستر گچی باضخامت بسیار کم وجود دارد که اتصال آن در بسیاری از قسمت ها با زمینۀ زیرین کاملاً از بین میرود که با وضعیت موجود، نگهدارندۀ آرایه های دیگری ازجمله: آرایه های گچی، طلاکاری و دیوارنگاره است (شکل 3؛ Fig; 3)...
یاداداشت علمی:
یادداشت فنی |
موضوع مقاله:
دانش حفاظت دریافت: 1396/9/8 | پذیرش: 1396/10/1 | انتشار: 1396/10/7 | انتشار الکترونیک: 1396/10/7