سال 5، شماره 1 - ( 1398 )
سال 5 شماره 1 صفحات 166-143 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Agha-Aligol D, Jafarizadeh M, Rahbar M, Moradi M. Elemental Composition of Glass Beads Excavated from Saleh Davoud Tombs in Susa by micro-PIXE: Evidences of Trade of Glass Artifacts During the Parthian Period. JRA 2019; 5 (1) :143-166
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-188-fa.html
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-188-fa.html
آقا علی گل داود، جعفری‌زاده مسلم، رهبر مهدی، مرادی محمود. کاربرد روش میکروپیکسی جهت آنالیز عنصری مهره‌های شیشه‌ای مکشوفه از آرامگاه‌های صالح‌داود خوزستان: شواهدی از تجارت مصنوعات شیشه‌ای در دوره اشکانی. پژوهه باستان سنجی. 1398; 5 (1) :143-166
داود آقا علی گل* 
1، مسلم جعفری‌زاده2 ، مهدی رهبر3 ، محمود مرادی4
1، مسلم جعفری‌زاده2 ، مهدی رهبر3 ، محمود مرادی4
1- سازمان انرژی اتمی ایران ، daghaaligol@aeoi.org.ir
2- دانشگاه تربیت مدرس
3- پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
4- سازمان انرژی اتمی ایران
2- دانشگاه تربیت مدرس
3- پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
4- سازمان انرژی اتمی ایران
چکیده: (4679 مشاهده)
مهره های شیشه ای اشیاء بسیار مناسبی برای بررسی تجارت و مبادله مصنوعات شیشه ، بین مناطق و فرهنگ‌های مختلف در دوران گذشته است. محوطه و آرامگاه های باستانی صالح داود در شوش، در دو فصل در سال های 1378 و 1382 به سرپرستی مهدی رهبر مورد کاوش قرارگرفته است. از این کاوش ها تعداد قابل‌توجهی مهره های شیشه ای و تعدادی نیز ظروف شیشه ای یافت شده است که بر اساس شواهد به‌دست‌آمده مانند سکه و سفال دوره تاریخی مصنوعات شیشه ای این محوطه به دوره اشکانی- الیمایی برمی گردد. در این پژوهش 13 نمونه از اشیاء شیشه ای به‌دست‌آمده در صالح داود شامل 5 ظرف و 8 مهره رنگی با استفاده از آنالیز با باریکه یونی میکرونی و با استفاده از روش های micro-PIXE و micro-RBS با هدف اندازه گیری عناصر تشکیل‌دهنده بدنه اصلی و تزیینات به‌کاررفته در سطح شیشه ها و همچنین اندازه گیری ضخامت و خلوص لایه طلاکوب استفاده‌شده در سطح نمونه‌ها آنالیز شده است. مهم‌ترین سؤالات مطرح‌شده در این پژوهش شامل: 1- آیا مهره ها و ظروف شیشه ای، تولید محلی هستند یا از مناطق دیگری به این ناحیه وارد شده اند. 2- تعیین نوع ماده رنگزای استفاده‌شده در تهیه رنگ های مختلف، به دلیل استفاده از رنگ های متنوع در تزئینات سطح و بدنه اصلی مهره ها. 3- اندازه‌گیری ضخامت و بررسی لایه طلا با استفاده از روش پس‌پراکندگی رادرفورد جهت شناخت تکنیک ساخت و فن شناسی این آثار به‌کاررفته است. آنالیز عنصری این نمونه ها نشان می دهد که نمونه های آنالیز شده از این محوطه از نوع سیلیکا- سودا- آهک (SiO2-Na2O-CaO) هستند. نتایج کمی آنالیزها نشان می دهد میانگین درصد وزنی اکسید منیزیم و اکسید پتاسیم که دو عنصر شاخص و مهم در تعیین نوع سودای استفاده‌شده در نمونه ها هستند، در مهره های رنگی به ترتیب 12/1 و 92/0 درصد و در ظروف آنالیز شده به ترتیب 20/5 و 52/3 درصد است. بنابراین، با توجه به درصد وزنی این دو اکسید که برای مهره های رنگی کمتر از 5/1 درصد و برای ظروف بیشتر از 5/2 درصد است، می توان نتیجه گرفت که سودای استفاده‌شده در مهره های شیشه ای از ماده معدنی ناترون و سودای استفاده‌شده در ظروف از خاکستر گیاهان به‌دست‌آمده است. بنابراین این نتایج نشان می دهند که مهره های شیشه ای احتمالاً از مناطق دیگری مثل مصر و یا نواحی شرقی دریای مدیترانه از طریق تجارت محصولات شیشه ای و یا مواد اولیه مورداستفاده در ساخت شیشه به صالح داود آورده شده اند. همچنین نتایج آنالیز micro-PIXE نشان داد که در بدنه اصلی این مهره ها از اکسید مس (Cu2O) و اکسید آهن (Fe2O3) با درصد وزنی متفاوت به‌عنوان عامل رنگزا در ایجاد رنگ سبز استفاده‌شده است. علاوه بر این، نتایج نشان داد که از اکسید سرب (PbO) برای ایجاد رنگ زرد و سفید و همچنین از اکسید مس (Cu2O) برای ایجاد رنگ قرمز در تزئینات سطحی مهره ها استفاده‌شده است.
یاداداشت علمی: پژوهشي |
موضوع مقاله:
باستان سنجی
دریافت: 1398/1/30 | پذیرش: 1398/3/29 | انتشار: 1398/4/10 | انتشار الکترونیک: 1398/4/10
دریافت: 1398/1/30 | پذیرش: 1398/3/29 | انتشار: 1398/4/10 | انتشار الکترونیک: 1398/4/10
فهرست منابع
1. Degryse P, Braekmans D. Elemental and isotopic analysis of ancient ceramics and glass 2014. [DOI:10.1016/B978-0-08-095975-7.01215-8]
2. Blomme A, Degryse P, Dotsika E, Ignatiadou D, Longinelli A, Silvestri A. Provenance of polychrome and colourless 8th-4th century BC glass from Pieria, Greece: a chemical and isotopic approach. J Archaeol Sci 2017;78:134-46. [DOI:10.1016/j.jas.2016.12.003]
3. Abd-Allah R. Chemical characterisation and manufacturing technology of late Roman to early Byzantine glass from Beit Ras/Capitolias, Northern Jordan. J Archaeol Sci 2010;37:1866-74. [DOI:10.1016/j.jas.2010.02.004]
4. Lin Y, Liu T, Toumazou MK, Counts DB, Kakoulli I. Chemical analyses and production technology of archaeological glass from Athienou-Malloura, Cyprus. J Archaeol Sci Reports 2019;23:700-13. [DOI:10.1016/j.jasrep.2018.08.011]
5. Freestone IC, Degryse P, Lankton J, Gratuze B, Schneider J. HIMT, glass composition and commodity branding in the primary glass industry. Things That Travel Mediterr Glas First Millenn Ce (Eds Rosenow D, Ed 2018:159-90. [DOI:10.2307/j.ctt21c4tb3.14]
6. Walton MS, Shortland A, Kirk S, Degryse P. Evidence for the trade of Mesopotamian and Egyptian glass to Mycenaean Greece. J Archaeol Sci 2009;36:1496-503. [DOI:10.1016/j.jas.2009.02.012]
7. Koleini F, Prinsloo LC, Biemond WM, Colomban P, Ngo A-T, Boeyens JCA, et al. Towards refining the classification of glass trade beads imported into Southern Africa from the 8th to the 16th century AD. J Cult Herit 2016;19:435-44. [DOI:10.1016/j.culher.2015.11.003]
8. Freestone IC. Glass production in Late Antiquity and the Early Islamic period: a geochemical perspective. Geol Soc London, Spec Publ 2006;257:201-16. [DOI:10.1144/GSL.SP.2006.257.01.16]
9. Rehren T, Freestone IC. Ancient glass: from kaleidoscope to crystal ball. J Archaeol Sci 2015;56:233-41. [DOI:10.1016/j.jas.2015.02.021]
10. Henderson J. Ancient glass: an interdisciplinary exploration. Cambridge University Press; 2013. [DOI:10.1017/CBO9781139021883]
11. Cui J, Wu X, Huang B. Chemical and lead isotope analysis of some lead-barium glass wares from the Warring States Period, unearthed from Chu tombs in Changde City, Hunan Province, China. J Archaeol Sci 2011;38:1671-9. [DOI:10.1016/j.jas.2011.02.034]
12. Mirti P, Pace M, Malandrino M, Ponzi MN. Sasanian glass from Veh Ardašīr: new evidences by ICP-MS analysis. J Archaeol Sci 2009;36:1061-9. [DOI:10.1016/j.jas.2008.12.008]
13. Mirti P, Pace M, Negro Ponzi M, Aceto M. ICP-MS Analysis of Glass Fragments of Parthian And Sasanian Epoch from Seleucia and Veh Ardaš?R (Central Iraq)*. Archaeometry 2008;50:429-50. doi:
https://doi.org/10.1111/j.1475-4754.2007.00344.x [DOI:10.1111/j.1475-4754.2007.00344.x.]
14. Sayre E V, Smith RW. Compositional categories of ancient glass. Science (80- ) 1961;133:1824-6. doi:
https://doi.org/10.1126/science.133.3467.1824 [DOI:10.1126/science.133.3467.1824.] [PMID]
15. Agha-Aligol D, Jafarzadeh M, Moradi M. Micro-PIXE: A Powerful Technique in Measurement and Determination of Raw Materials of Glass Artifacts of Parthian Period From Shaur(Susa). J Res Archaeom 2018;4:47-65. [آقا علیگل داود، جعفری زاده مسلم، مرادی محمود. میکروپیکسی: روشی توانمند در بررسی و تعیین مواد اولیه مصنوعات شیشه‌ای دوره اشکانی کاخ شائور (شوش)، پژوهه باستان‌سنجی،1397، 4(1)،47-65 ] [DOI:10.29252/jra.4.1.47]
16. Bagherpour Kashani N. Studies of ancient depositional practices and related jewellery finds, based on the discoveries at Veshnaveh 2015.
17. Bahadori R, Agha-Aligol D. Labratorial Studies on the Blue and Green Beads Used in the Prehistoric Ornaments of National Museum of Iran. Pazhoheshha-Ye Bastan Shenasi Iran 2018;8:45-62. [بهادری رؤیا، آقا علی گل داود. مطالعات آزمایشگاهی تعدادی از مهره‌های آبی و سبز به‌کاررفته در زیورآلات پیش‌ازتاریخ موزه ملی ایران، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران،1397، 8: ،45-62]
18. Rahbar M. Report of first season Archaeological Excavation in Saleh Davoud(Khuzistan). Tehran: 2000. [رهبر مهدی. فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی صالح داود، معاونت پژوهشی پژوهشکده باستان‌شناسی، سازمان میراث فرهنگی، 1378]
19. Rahbar M. Report of second season Archaeological Excavation in Saleh Davoud(Khuzistan). 2004. [رهبر مهدی. فصل دوم کاوش‌های باستان‌شناسی صالح داود، معاونت پژوهشی پژوهشکده باستان‌شناسی، سازمان میراث فرهنگی،1382]
20. Jafarizadeh M. Study and Interpretation of Parthian Art and Glass Industry(Case Study: Archaeological Data of Khuzestan Plain). Tarbiat Modares University, 2018. [جعفری‌زاده مسلم. مطالعه و تحلیل هنر و صنعت شیشه‌گری دوره اشکانی (مطالعه موردی: داده‌های باستان‌شناختی محوطه‌های باستانی دشت خوزستان)، پایان‌نامه دکتری، باستان‌شناسی دوره تاریخی،1397]
21. Adams F, Barbante C. Particle-Based Imaging Techniques. Compr. Anal. Chem., vol. 69, Elsevier; 2015, p. 315-37. [DOI:10.1016/B978-0-444-63439-9.00008-6]
22. Johansson SAE, Campbell JL. PIXE: A novel technique for elemental analysis 1988. [DOI:10.1016/S0003-2670(00)84112-4]
23. Verma HR. Rutherford Backscattering Spectroscopy. At Nucl Anal Methods XRF, Mössbauer, XPS, NAA B63Ion-Beam Spectrosc Tech 2007:91-141.
24. Vicenzi EP, Eggins S, Logan A, Wysoczanski R. Microbeam characterization of corning archeological reference glasses: new additions to the smithsonian microbeam standard collection. J Res Natl Inst Stand Technol 2002;107:719. [DOI:10.6028/jres.107.058] [PMID] [PMCID]
25. Jackson CM, Paynter S, Nenna M-D, Degryse P. Glassmaking using natron from el-Barnugi (Egypt); Pliny and the Roman glass industry. Archaeol Anthropol Sci 2018;10:1179-91. [DOI:10.1007/s12520-016-0447-4]
26. Campbell JL, Boyd NI, Grassi N, Bonnick P, Maxwell JA. The Guelph PIXE software package IV. Nucl Instruments Methods Phys Res Sect B Beam Interact with Mater Atoms 2010;268:3356-63. [DOI:10.1016/j.nimb.2010.07.012]
27. Fiorentino S, Chinni T, Cirelli E, Arletti R, Conte S, Vandini M. Considering the effects of the Byzantine-Islamic transition: Umayyad glass tesserae and vessels from the qasr of Khirbet al-Mafjar (Jericho, Palestine). Archaeol Anthropol Sci 2018;10:223-45. [DOI:10.1007/s12520-017-0495-4]
28. Liu S, Li Q, Gan F, Zhang P. Characterization of some ancient glass vessels fragments found in Xinjiang, China, using a portable energy dispersive XRF spectrometer. X‐Ray Spectrom 2011;40:364-75. [DOI:10.1002/xrs.1351]
29. Emami SMA, Pakgohar S. Glass Wires from Chogha Zanbil: Preliminary Glass Making Evidence in Iran in the Early 2rd Millennium BC 2017. [DOI:10.29252/jra.3.1.1]
30. Paynter S. Analyses of colourless Roman glass from Binchester, County Durham. J Archaeol Sci 2006;33:1037-57. doi:
https://doi.org/10.1016/j.jas.2005.10.024 [DOI:10.1016/j.jas.2005.10.024.]
31. Topić N, Radović IB, Fazinić S, Šmit Ž, Sijarić M, Gudelj L, et al. Compositional analysis of Late Medieval glass from the western Balkan and eastern Adriatic hinterland. Archaeol Anthropol Sci 2019;11:2347-65.
https://doi.org/10.1007/s12520-019-00805-8 [DOI:10.1007/s12520-018-0712-9]
32. Whitehouse D. 'Things that travelled': the surprising case of raw glass. Early Mediev Eur 2003;12:301-5. [DOI:10.1111/j.0963-9462.2004.00135.x]
33. Then-Obłuska J, Dussubieux L. Glass bead trade in the Early Roman and Mamluk Quseir ports-A view from the Oriental Institute Museum assemblage. Archaeol Res Asia 2016;6:81-103. [DOI:10.1016/j.ara.2016.02.008]
34. Boulogne S, Henderson J. indian Glass in the Middle east? Medieval and Ottoman Glass Bangles from central Jordan. J Glass Stud 2009:53-75.
35. Carter A, Dussubieux L, Polkinghorne M, Pottier C. Glass artifacts at Angkor: evidence for exchange. Archaeol Anthropol Sci 2019;11:1013-27. [DOI:10.1007/s12520-017-0586-2]
36. Freestone IC, Ponting M, Hughes MJ. The origins of Byzantine glass from Maroni Petrera, Cyprus. Archaeometry 2002;44:257-72. doi:10.1111/1475-4754.t01-1-00058. [DOI:10.1111/1475-4754.t01-1-00058]
37. Mirti P, Casoli A, Appolonia L. Scientific Analysis of Roman Glass from Augusta Praetoria. Archaeometry 1993;35:225-40. doi:10.1111/j.1475-4754.1993.tb01037.x. [DOI:10.1111/j.1475-4754.1993.tb01037.x]
38. Phelps M, Freestone IC, Gorin-Rosen Y, Gratuze B. Natron glass production and supply in the late antique and early medieval Near East: The effect of the Byzantine-Islamic transition. J Archaeol Sci 2016;75:57-71. [DOI:10.1016/j.jas.2016.08.006]
39. Welter N, Schüssler U, Kiefer W. Characterisation of inorganic pigments in ancient glass beads by means of Raman microspectroscopy, microprobe analysis and X‐ray diffractometry. J Raman Spectrosc An Int J Orig Work All Asp Raman Spectrosc Incl High Order Process Also Brillouin Rayleigh Scatt 2007;38:113-21. [DOI:10.1002/jrs.1637]
40. Clark RJH. Pigment identification by spectroscopic means: an arts/science interface. Comptes Rendus Chim 2002;5:7-20. [DOI:10.1016/S1631-0748(02)01341-3]
41. Eastaugh N. Pigment Compendium: A Dictionary and Optical Microscopy of Historic 2008. [DOI:10.4324/9780080473765]
42. Schibille N, Neri E, Ebanista C, Ammar MR, Bisconti F. Something old, something new: the late antique mosaics from the catacomb of San Gennaro (Naples). J Archaeol Sci Reports 2018;20:411-22. [DOI:10.1016/j.jasrep.2018.05.024]
43. Drünert F, Blanz M, Pollok K, Pan Z, Wondraczek L, Möncke D. Copper-based opaque red glasses-Understanding the colouring mechanism of copper nanoparticles in archaeological glass samples. Opt Mater (Amst) 2018;76:375-81. [DOI:10.1016/j.optmat.2017.12.054]
44. Dussubieux L, Karklins K. Glass bead production in Europe during the 17th century: Elemental analysis of glass material found in London and Amsterdam. J Archaeol Sci Reports 2016;5:574-89. [DOI:10.1016/j.jasrep.2015.12.018]
45. Garcia-Heras M, Rincón JM, Jimeno A, Villegas MA. Pre-Roman coloured glass beads from the Iberian Peninsula: a chemico-physical characterisation study. J Archaeol Sci 2005;32:727-38. doi:
https://doi.org/10.1016/j.jas.2004.12.007 [DOI:10.1016/j.jas.2004.12.007.]
46. Gonzalez V, Wallez G, Calligaro T, Cotte M, De Nolf W, Eveno M, et al. Synchrotron-based high angle resolution and high lateral resolution X-ray diffraction: revealing lead white pigment qualities in old masters paintings. Anal Chem 2017;89:13203-11. [DOI:10.1021/acs.analchem.7b02949] [PMID]
47. Gonzalez V, Calligaro T, Pichon L, Wallez G, Mottin B. Leonardo da Vinci's drapery studies: characterization of lead white pigments by µ-XRD and 2D scanning XRF. Appl Phys A 2015;121:849-56. [DOI:10.1007/s00339-015-9365-z]
48. Weber G, Strivay D, Martinot L, Garnir H-P. Use of PIXE-PIGE under variable incident angle for ancient glass corrosion measurements. Nucl Instruments Methods Phys Res Sect B Beam Interact with Mater Atoms 2002;189:350-7. [DOI:10.1016/S0168-583X(01)01085-0]
49. Mayer M. SIMNRA User's Guide (IPP 9/113 1997). Google Sch M Mayer, Http//Www Rzg Mpg 1997. [DOI:10.1016/S0016-5085(97)70202-6]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
