پیکر‌بندی فضایی و چیدمان اجتماعی در معماری شهر سوخته برپایه‌ی رویکرد چیدمان فضا (نمونه‌های موردی: ساختمان 1 از دوره II III و ساختمان 20 از دوره IV شهر سوخته) - پژوهه باستان سنجی
سال 8، شماره 1 - ( 1401 )                   سال 8 شماره 1 صفحات 134-115 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghorbani H R, Nemati Giv S, Moradi H. (2022). Spatial Configuration and Social Organization in Shahr-i-Sokhta Architecture Based on the Space Syntax Approach (Case Study: Building 1 from II and III Periods and Building 20 from IV Period). JRA. 8(1), 115-134. doi:10.52547/jra.8.1.115
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-305-fa.html
قربانی حمیدرضا، نعمتی گیو ثمینه، مرادی حسین. پیکر‌بندی فضایی و چیدمان اجتماعی در معماری شهر سوخته برپایه‌ی رویکرد چیدمان فضا (نمونه‌های موردی: ساختمان 1 از دوره II, III و ساختمان 20 از دوره IV شهر سوخته) پژوهه باستان سنجی 1401; 8 (1) :134-115 10.52547/jra.8.1.115

URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-305-fa.html

پیکر‌بندی فضایی و چیدمان اجتماعی در معماری شهر سوخته برپایه‌ی رویکرد چیدمان فضا (نمونه‌های موردی: ساختمان 1 از دوره II, III و ساختمان 20 از دوره IV شهر سوخته)
حمیدرضا قربانی*1 ، ثمینه نعمتی گیو2 ، حسین مرادی3
1- گروه باستان شناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران ، hr.ghorbani@aui.ac.ir
2- گروه باستان شناسی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
3- گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده:   (3162 مشاهده)
چیدمان فضا، یک رویکرد پژوهشی ساختارگرایی در معماری است که با مطالعه‌ی فنوتایپ(ساختار) و درک ژنوتایپ(کارکرد)، امکان تفسیر پیکربندی فضایی و سازمان اجتماعی را در محیط‌های ساخته شده فراهم می‌کند. بقایای معماری به‌جای مانده از گذشته، شاخصه‌ای مهم در جایگاه‌های باستان‌شناختی محسوب شده و مهم‌ترین یافته‌ در به‌کارگیری رویکرد چیدمان فضا هستند. این‌که بناهای پیش‌از‌تاریخی تا چه میزان از قابلیت ارائه پیکربندی فضایی و چیدمان اجتماعی برخوردارند یا رویکرد چیدمان فضا تا چه حد قادر به شناسایی، ادراک و تفسیر آن‌ها در ساختارها و استقرارگاه‌های پیش‌از‌‌تاریخی و آغاز تاریخی است؛ اطلاعات بسیار کمی وجود دارد. مطالعات پیشین- جز موارد اندک- استفاده از رویکرد چیدمان فضا را نه در خانه‌ها یا مناطق جمعیتی پیش‌از‌تاریخی و آغاز تاریخی بلکه در دوران متأخر و معاصر لحاظ کرده‌اند. مقاله پیش‌رو با به‌کارگیری روش چیدمان فضا و استفاده از ابزارهای مشاهده، برداشت‌های میدانی، اسنادی، نرم‌افزارهای ای‌گراف و دپس‌مپ، به قیاس تحلیلی پیکربندی فضایی و چیدمان اجتماعی ساختمان‌های شماره‌ی 1(دوره‌های II و III) و 20 (دوره‌ی IV) شهرسوخته پرداخته و شاخص‌های عمق، مرتبه نسبی، هم‌پیوندی، کنترل و نوع فضا را از منظر ارتباط و نحوه‌ی دسترسی، خصوصی و عمومی بودن بررسی کرده تا به دو پرسش: الگوی پیکربندی فضایی در ساختمان‌های شماره 1 و 20 شهر سوخته چه تفاوت‌هایی با یک‌دیگر دارند؟ و چه ارتباطی بین پیکربندی فضایی و چیدمان اجتماعی آن‌ها وجود دارد؟ پاسخ دهد. مطالعه‌ی تحلیلی-تطبیقی ساختمان‌های 1 و 20 شهرسوخته آشکارا نشان‌گر آن است که ساختمان شماره‌ی ‌1‌ از عمق بیشتر و متعاقباً از درجه خصوصی بودن بالاتری برخوردار است که می‌تواند به طبقه‌ی اشراف یا فردی با موقعیت اجتماعی بالا تعلق داشته باشد؛ اما ساختمان شماره‌ی 20 دارای حرکت، هم‌پیوندی و اتصال بیشتری است بنابراین نمی‌توان آن را فقط به‌مثابه بنای کاملاً خصوصی لحاظ کرد احتمالاً این بنا، ساختمانی با درجه‌ی عمومی‌‌‌تر بوده است.
واژه‌های کلیدی: معماری پیش از تاریخی، شهرسوخته، رویکرد چیدمان فضا، پیکربندی فضایی، چیدمان اجتماعی
متن کامل [PDF 2490 kb]   (2469 دریافت)    
یاداداشت علمی: پژوهشي | موضوع مقاله: باستان سنجی
دریافت: 1400/11/21 | پذیرش: 1401/3/30 | انتشار: 1401/5/30 | انتشار الکترونیک: 1401/5/30
فهرست منابع
1. Flannery K V. The origin of the Village as a settlement type in Mesoamerica and the Near East: a comparative study. In Ucko. P. Tringham. R. and Dimbleby. G. (eds), Man, Settlement and Urbanization: London: Duckworth. 1972.
2. Redman Ch L. Regularity and Change in the Architecture of an Early Village. In The Hilly Flanks. Essays on the Prehistory of Southwestern Asia. Presented to R. J. Braidwood. Edited by T. C. Young JR., P. E. L. Smith P. Mortensen. Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago. 1983; P. 189-206.
3. Aurenche O. La Maison Orientale: L'Architecture Du Proche-Orient Ancien Des Origines Au Milieu Du 4e Millenaire. Paris: Geuthner; 1981.
4. Hendon J A. Archaeological Approaches to the Organization of Domestic Labor: Household Practice and Domestic Relations. 1996; 25: P. 45-61. [DOI:10.1146/annurev.anthro.25.1.45]
5. Hamedani Golshan H. Space Syntax, a Brief Review on its Origins and Methods in Architecture and Urban Design Case Study: Brojerdiha Mansion, Kashan, IRAN. Honar - ha - ye- Ziba-Memari-Va-Shahrsazi. 2015; 20(2): P. 85-92. 10.22059/jfaup.2015.56720. [in Persian] [همدانی گلشن حامد. بازاندیشی نظریۀ نحوفضا، رهیافتی در معماری و طراحی شهری؛ مطالعۀ موردی خانۀ بروجردی‌ها. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 1394؛ ص. 85-92. 10.22059/jfaup.2015.56720]
6. Hillier WRG, Hanson J, Peponis J. Syntactic Analysis of Settlements. - Architecture et Comportement / Architecture and Behaviour. 1976; 3(3): P. 217-231
7. Hillier B, Hanson J. The social logic of space. Cambridge, UK: Cambridge University Press; 1984. [DOI:10.1017/CBO9780511597237]
8. Steadman Ph. Architecture Morphology: An Introduction to the Geometry of Building Plan. London: Pion; 1983.
9. Memarian Gh H. Space Syntax. Soffeh. 2003; 35(4): P. 75-83. 20.1001.1.1683870.1381.12.4.1.2. [in Persian] معماریان غلامحسین. نحوفضا در معماری. صفه، 1381؛ ص. 75-83
10. Memarian, Gh. Review of Theoretical Foundations of Architecture. 9th Ed. Tehran: Soroush Danesh press. 2016
11. Fladd S. Social Syntax: An Approach to Spatial Modification through the reworking of space syntax for archaeological applications. Journal of Anthropological Archaeology. 2017; 47: P. 127-138. [DOI:10.1016/j.jaa.2017.05.002]
12. Jiang B. Claranunt Ch. Integration of Space Syntax into GIS: New Perspectives for Urban Morphology. Transactions in GIS. 2002; 6(3): P. 295-309. [DOI:10.1111/1467-9671.00112]
13. Byrd B. Banning E. Alternative Approaches for Exploring Levantine Neolithic Architecture, Paléorient. 1989; 15(1): P. 154-160 [DOI:10.3406/paleo.1989.4494]
14. Bradly B. Planning, Growth, and Functional differentiation at a Prehistoric Pueblo: A Case study from SW Colorado. Journal of Field Archaeology. 1993; 20: P. 23-42. [DOI:10.1179/009346993791974343]
15. Brusasco P. Theory and practice in the study of Mesopotamian domestic space. 2004; 78(299): P. 142-157. [DOI:10.1017/S0003598X00092991]
16. Gann, D W. Spatial integration: a space syntax analysis of the villages of the Homol'ovi Cluster Ph.D. Dissertation. University of Arizona, Tucson; 2003.
17. Shapiro J S. A Space Syntax Analysis of Arroyo Hondo Pueblo. School of American Research Press, New York, New Mexico; 2005.
18. Letesson Q. 'Open Day Gallery' or 'Private Collections'? : An insight on Neopalatial wall paintings in their spatial context. In: Panagiotopoulos, D., Günkel-Mascheck, U. (Eds.), Minoan Realities: Approaches to Image, Architecture, and Society in the Aegean Bronze Age (Aegis 5). Presses Universitaires de Louvain, Louvain-al-Neuve. 2012. P. 27-61.
19. Paliou E, Lieberwirth U, Polla S. Spatial Analysis and Social Spaces: Interdisciplinary Approaches to the Interpretation of Prehistoric and Historic Built Environments. De Gruyter, Boston. 2014. [DOI:10.1515/9783110266436]
20. Benech Ch. New approach to the study of city planning and domestic dwellings in the ancient Near East. Archaeological Prospection. 2007; 14(2): P. 87-103. [DOI:10.1002/arp.306]
21. Karimian H, Ahmadi AA. Spatial Archaeology; A Scientific Approach to the Study and Analysis of Architectural Works, Urban Spaces, and Ancient Contexts. Archaological Studies. 2016; 7(2): P. 103-116. 10.22059/JARCS.2015.57750. [in Persian][کریمیان حسن، احمدی عباس علی. باستان‌شناسی فضایی؛ رویکردی علمی در مطالعه و تحلیل آثار معماری، فضاهای شهری و بافت‌های کهن. مطالعات باستان‌شناسی، 1394؛ ص. 103-116.[
22. AbbasZadegan M. Space Syntax Theory in the process of urban design with a look at Yazd city. Urban Management. 2002; 9: 64- 75. [in Persian][عباس‌زادگان مصطفی. روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد. مدیریت شهری. 1381؛ ص. 64-75.[
23. Yazdan Far A, Moosavi M, Zargardaghigh H. Analysis of the spatial structure of the city of Tabriz in the load range and using the Space Syntax technique, Road and Building. 2011; 67: P. 58-69. [in Persian][یزدانفر عباس، موسوی مهناز، زرگردقیق هانیه. تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدودۀ بارو با استفاده از تکنیک اسیس سینتکس. ماهنامه بین‌المللی راه و ساختمان، 1387؛ ص. 58-69.[
24. Rismanchian O, Bell S. The application of space Syntax in studying the structure of the cities. Honar - ha - ye - Ziba-Memari-Va-Shahrsazi. 2010; 2(43): P.49-56. 20.1001.1.22286020.1389.2.43.5.6. [in Persian] [ریسمانجیان امید، بل سایمون.شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی،، 1398؛ ص. 49-56.
25. Bahrainy H, Taghabon S. Testing the application of Space Syntax method in the design of traditional urban spaces. Honar - ha - ye - Ziba-Memari-Va-Shahrsazi. 2012; 3(4): P. 5-18. [in Persian] [بحرینی سیدحسین، تقابن سوده. آزمون کاربرد روش چیدمان فضا در طراحی فضاهای سنتی شهری. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 1390؛ ص. 5-18]
26. Kamlipour H, Memarian G H, Faizi M, Mousavian S M F. Formal Classification & Spatial Configuration in Vernacular Housing: A Comparative Study on the Zoning of the Reception Area in Traditional Houses of Kerman Province. 2012; 31(138): P. 3-16. http://jhre.ir/article-1-404-fa.html. [in Persian] [کمالی‌پور حسام، معماریان غلامحسین، فیضی محسن و محمدفرید موسویان. ترکیب شکلی و پیکره‌بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسۀ تطبیقی عرصه‌بندی فضای مهمان در خانه‌های سنتی کرمان. مسکن و محیط روستا، 1391؛ ص4.-16.[ http://jhre.ir/article-1-404-fa.html
27. Madahi S M, Memarian G H. A. Space Syntax Analysis of Vernacular Dwelling Configuration (Case Study: Boshrooyeh City). Housing and Rural Environment. 2017. 35(156): P. 49-66. http://jhre.ir/article-1-846-fa.html. [in Persian] [مداحی سیدمهدی، معماریان غلامحسین. تجزیه و تحلیل خانه‌های بومی با رویکرد نحوفضا نمونۀ موردی شهر بشرویه، کاشان. مسکن و محیط روستا، 1395؛ ص. 49-66.[ http://jhre.ir/article-1-846-fa.html
28. Hamedani Golshan H, Motallebi Gh, Behzadfar, M. The Relationship between Spatial Configuration and Social Interaction in Tehran Residential Environments: Bridging the Gap between Space Syntax and Behaviour Settings Theories. Soffeh. . 2021; 30(1): P. 59-76. 10.29252/soffeh.30.1.59. [in Persian] [همدانی گلشن حامد، بهزادفر مصطفی، مطلبی قاسم. تبیین رابطۀ پیکره‌بندی فضایی و تعاملات اجتماعی، با استفاده از برهم‌کنش نحو فضا و روان‌شناسی بوم-شناختی. صفه، 1399؛ ص. 59-76.[ 10.29252/soffeh.30.1.59 [DOI:10.29252/soffeh.30.1.59]
29. Tabatabae Malazi F, Sabernejad J. The Space Syntax Analytical Approach in Understanding the Configuration of Qeshm Vernacular Housing (Case Sudy: Laft Village). Housing and Rural Environment. 2016. 35(154): P. 75-88. http://jhre.ir/article-1-957-fa.html. [in Persian] [طباطبایی فاطمه، صابرنژاد ژاله. رویکرد تحلیلی نحو(چیدمان) فضا در ادراک پیکره‌بندی فضایی مسکن بومی قشم( نمونه موردی روستای لافت)، مسکن و محیط روستا، 1395؛ ص. 77-85.[ http://jhre.ir/article-1-957-fa.html
30. Heidari A. A, Ghasemian Asll, Kiai, M. Analysis of the Spatial Structure of Traditional Iranian Homes Using the space Syntax Method Case Study (Comparison of Yazd, Kashan and Isfahan Houses), Iranian Islamic City Studies. 2017; 28: P.21-33. [in Persian] [حیدری علی‌اکبر، قاسمیان اصل عیسی، کیایی مریم. تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحوفضا مطالعۀ موردی (مقایسۀ خانه‌های یزد، کاشان و اصفهان). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1396؛ ص. 21-33[
31. Peyvastegar Y. Heidari A. A, Kiai M. Investigation of Space Difference and Value of Spaces in Iranian Traditional Houses by Using Space Layout Method. Haft Hesar Journal of Environmental Studies. 2017. 5(20): P. 5-18. http://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-426-fa.html. [in Persian] [پیوسته‌گر یعقوب، حیدری علی‌اکبر، کیایی مریم. بررسی عامل تفاوت فضا و ارزش فضایی در خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش چیدمان فضا. مطالعات محیطی هفت حصار. 1396؛ ص. 5-14.[ http://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-426-fa.html
32. Behpur Z, Shoaei H.R, Nabimeybodi M. Space Syntax the way to Perceive Arrangement the Spaces of the House in Yazd city, (Periods Qajar, Pahlavi and Islamic Republic). Architecture in Hot and Dry Climate. 2019; 6(8): P. 47-75. [in Persian] [بهپور زهرا، شعاعی حمیدرضا، نبی میبدی مسعود. نحوفضا رهیافتی برای عرصه‌بندی خانه در شهر یزد (دوره‌های قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی). معماری اقلیم گرم و خشک،1397؛ ص 47-77]
33. Seyed Sajjadi S M, Moradi H. Excavation at Building nos.1 and 20 at Shahr e Sokhta. In International Journal of Society of Iranian Archaeologists. 2014; 1(1): P. 77-90.
34. Seyed Sajjadi S M, Moradi H. Shahr-i Sokhta 2014-2015 Excavations,The new Results in Areas 1, 20, 26 and 28, Studi di Aerotopografia Archeologica Archeologia Aerea9/15 (Claudio Grenzi ed). 2017; P. 149-167
35. Seyyed Sajjadi S M, Shahr-I Sokhta and Impact on and from Its Neighboring Lands. Journal of the Society for Iranian Archaeology. 2016; 1(1); p: 1-30. [سیدسجادی سیدمنصور. شهرسوخته و سرزمین‌های متأثر و مؤثر در آن. جامعۀ باستان‌شناسی ایران، 1394؛ ص 1-30.
36. Moradi H. Architectural Style and Technique in Prehistoric Sistan: Sustainable Patterns in Shahr-i-Sokhta Architecture from Early 3rd Millennium to the Beginning of the 2nd Millennium BC, Ash-Sharq. 2020; (4); P. 57-88. https://archaeopresspublishing.com/ojs/index.php/ash-sharq/article/view/700
37. Bafna S. Space Syntax A Brief Introduction to Its Logic and Analytic Techniques, Environment and Behavior. 2003; 35(1): P. 17-29. [DOI:10.1177/0013916502238863]
38. Leydesdorff L. The interdisciplinarity of its environment and the citation impact, Environment and Planning B: Planning and Design. 2007; 34: P. 826-838. https://doi.org/10.1068/b3307t [DOI:10.48550/arXiv.0911.3095]
39. Sungur C.A, Cagdas G. Effects of Housing Morphology on User Satisfiction, 4th International Space Syntax Symposium London; 2003.
40. Turner A. Being in Space and Space in Being. In: VAN NES, A. (ed.): 5th International Space Syntax Symposium; 2005.
41. Hillier B, Hanson J. What Do We Mean by Building Function? .London: Bartlett School of Architecture and Planning University College press; 1985.
42. Tosi M. Excavations at Shahr-I Sokhta 1969-1970, in Prehistoric Sistan 1: Maurizio Tosi (Ed.). Rome. IsMEO. 1983; P. 73-127.
43. Seyyed Sajjadi S M. Some Preliminary Observations from the new excavations at the graveyard of Shahr-i Sokhta in C.C.Lamberg-Karlovsky and B.Genito (eds.) Maurizio Tosi e L'Archeologia come modo di vivere. AR, London. 2014.
44. Moradi, H., 2012. Urbanism Expansion at Shahr-i Sokhta Period IV. Collection of articles of Shahre- Sokhte 2, by Seyed Mansour Seyed Sajjadi and Enrico Scalone. 117-137. [in Persian] [مرادی حسین. توسعه و گسترش شهری در دورۀ چهارم استقراری شهر سوخته. مجموعه مقالات شهر سوختۀ 2، به کوشش سیدمنصور سیدسجادی و انریکو اسکالونه. تهران: پیشین‌پژوه؛ 1398؛ ص. 117-137[
45. Seyed Sajjadi S.M.S, Moradi H. Exploring Workshops No. 26 and 28 of Shahr-e Sokhteh. Athar. 2017; 74; P. 103-130. [in Persian] [سیدسجادی سیدمنصور، مرادی حسین. کاوش در کارگا‌ه‌های شمارۀ 26 و 28 شهرسوخته. اثر، 1395؛ ص130-103.[
46. Vaughan L. The spatial syntax of urban segregation, Progress in Planning. 2007; 67: P. 205-294. [DOI:10.2307/2694146]
47. Cutting M. The use of spatial analysis to study prehistoric settlement architecture. Oxford Journal of Archaeology. 2003; 22(1): P. 1-21. [DOI:10.1111/1468-0092.00001]
48. Memarian Gh. Familiarity with Iranian Residential Architecture, Extravaganza. Tehran: Soroush Danesh; 2008.
49. Thaler U. Narrative and Syntax, new perspectives on the Late Bronze Age palace of Pylos, Greece, 5th International Space Syntax Symposium, June 2005; (2): P. 327-341
50. Weilguni M. Streets, Spaces and Places: three Pompeiian movement axes analysed. Uppsala (Uppsala Universitet). 2011.
51. Westgate R. House and society in Classical and Hellenistic Crete: a case study in regional variation. American journal of archaeology. 2007; P. 423-457. https://www.jstor.org/stable/40027078 [DOI:10.3764/aja.111.3.423]
52. Van Dyke R M. Space syntax analysis at the Chacoan outlier of Guadalupe, American Antiquity. . 1999; 64: P. 461-473. [DOI:10.2307/2694146]
53. Moradi H. Seyyed Sajjadi S M. Excavations in Square O at Shahr-e Sokhteh. In NĀMVARNĀMEH, Papers in Honour of Massoud Azarnoush. Eds: Hamid Fahimi and Karim Alizadeh. Tehran: IranNegar Publication; 2012; P. 109-124. [in Persian] [مرادی حسین، سیدمنصور سیدسجادی. نشانه‌های رشد تخصص در شهر سوخته II, III بر پایۀ دستاوردهای کاوش در مربع. نامورنامه، مقاله‌های پاسداشت یاد مسعود آذرنوش، به کوشش حمید فهیمی و کریم علیزاده. 1391؛ ص. 109-125.]
54. Banning E, Byrd B. The architecture of PPNB Ain Ghazal, Jordan Bulletin of the American schools of the oriental research. 1984; 225: P. 15-20 [DOI:10.2307/1357072]
بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به پژوهه باستان سنجی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Research on Archaeometry

Designed & Developed by : Yektaweb