استقرارهای انسانی تحت تأثیر عوامل و نیروهای فضاساز، همواره با تأثیرپذیری از فرآیندهای درونی و بیرونی مختلف درحال تغییر و تحول بوده‌اند. در این میان استقرارهای انسانی، به‌عنوان جزئی از نظام‌های جغرافیایی، که خود متشکل از اجزای مرتبط به یکدیگرند، متأثر از موقعیت و جایگاه مکانی‌ـ فضایی، دارای تعامل یا ارتباط خود با محیط بوده‌اند. در این میان نقش عوامل محیطی‌ـ طبیعی در سازمان فضایی استقرارهای انسانی بسیار برجسته است؛ چراکه شکل‌گیری، تداوم و یا ترک استقرارها بر اساس استفاده از منابع آب و خاک بوده و گاهی دوام و پایداری آنها نیز در وجود یا عدم وجود منابع طبیعی است. بسترهای محیطی و طبیعی شرایط لازم را برای استقرار سکونتگاه‌های انسانی مهیا می‌کنند، ولی بعضی از آنها شرایط پایدارتر را نسبت به برخی عوامل دارند. این پارامترها عبارت‌اند از: شیب، ارتفاع از سطح دریا، منابع آب، خاک و قابلیت اراضی. پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌ـ تحلیلی است که برای بررسی الگوهای سکنی‌گزینی و پراکنش محوطه‌های عصر آهن در حوضه آبریز اترک میانی می‌پردازد. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش، 6 معیار طبیعی شامل مساحت محوطه‌ها، ارتفاع از سطح دریا، درجه شیب، فاصله محوطه‌ها از منابع آب، مسیرهای ارتباطی و نوع پوشش گیاهی به‌عنوان عوامل مؤثر در استقرار سکونتگاه‌ها انتخاب شده و با استفاده از روش‌های آماری در محیط GIS و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد که پدیده‌های طبیعی در مکان‌گزینی، گسترش و توسعه فیزیکی استقرارهای عصر آهن تأثیر به سزایی داشته‌اند و محوطه‌های این دوره در دو بخش دشت رسوبی و منطقه کوهستانی شکل گرفته‌اند.

واژه‌های کلیدی: سکنی گزینی، الگوهای استقراری، محوطه باستانی، عصر آهن، حوضه اترک

     

---