تحلیل عوامل ‌محیطی در توزیع مکانی استقرارهای مس و سنگ بخش جنوبی حوزه فرهنگی هلیل‌رود؛ مطالعه موردی: دشت‌های کهنوج قلعه گنج و رودبار جنوب - پژوهه باستان سنجی
سال 5، شماره 2 - ( 1398 )                   سال 5 شماره 2 صفحات 90-71 | برگشت به فهرست نسخه ها


XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Riahiyan Gohorti R, Naqshineh A S, Saeidi Harsini M R. Analyzing the contribution of environmental factors to spatial distribution of Chalcolithic settlements in southern part of the cultural region of Halil River (Kahnuj, Qaleh Ganj, and Southern Rudbar plains). JRA 2019; 5 (2) :71-90
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-205-fa.html
ریاحیان گهرتی رضا، نقشینه امیر صادق، سعیدی محمد رضا. تحلیل عوامل ‌محیطی در توزیع مکانی استقرارهای مس و سنگ بخش جنوبی حوزه فرهنگی هلیل‌رود؛ مطالعه موردی: دشت‌های کهنوج، قلعه گنج و رودبار جنوب. پژوهه باستان سنجی. 1398; 5 (2) :71-90

URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-205-fa.html


1- دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
2- دانشگاه شهید بهشتی ، amir.naghshineh@yahoo.com
3- سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)
چکیده:   (2918 مشاهده)
عوامل محیطی نقش مهمی در شکل‌دهی و توزیع مکانی سکونت‌گاه‌های انسانی داشته‌اند و مطالعه روابط متقابل انسان و محیط، یکی از رویکردهای اصلی باستان­شناسی نو است. شناخت روابط انسان و محیط در مطالعه حوزه­های جغرافیایی با اقلیم­های چندگانه اهمیت بیشتری می­یابد. حوزه فرهنگی هلیل­رود نیز از جمله حوزه­های جغرافیایی با سه اقلیم «سرد کوهستانی و معتدل»، «گرم» و «گرم وخشک» است و این چندگانگیِ اقلیمی، الگوهای خاصی را در مکان­گزینی و توسعه سکونتگاه­های دائمی و موقت در پی داشته است. این در حالی­ است که مطالعات باستان­شناسی پیش از تاریخ در این حوزه، بیشتر بر استقرارهای عصر مفرغ تمرکز یافته و سهم استقرارهای مس و سنگ در چنین مطالعاتی بسیار اندک است. بر این اساس، مطالعه نقش عوامل محیطی در توزیع مکانی، زیست­ پذیری و شکل­ یابی استقرارهای دوره مس و سنگ نقش مهمی در شناخت فرهنگ­ های پیش از تاریخی، پیش از ورود به عصر مفرغ دارد. زیرا برخی از زمینه­ های شکل­ گیری فرهنگ­های عصر مفرغ را می­توان در دوران مس و سنگ جستجو کرد. پرسش اصلی اینست که تأثیر و نقش عوامل ‌محیطی بر نحوه توزیع مکانی استقرارهای مس و سنگ در بخش جنوبی حوزه هلیل­­رود چگونه است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و بر پایه داده‌های حاصل از بررسی‌های باستان‌شناختی است. عواملی محیطی مانند ارتفاع از سطح دریا، جهت و میزان شیب زمین، منابع آب، ساختار زمین و کاربری اراضی در ارتباط با 69 استقرار مس و سنگ با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS)) تحلیل شد. بر پایه نتایج، ارتفاع از سطح دریا و نحوه دسترسی به منابع آب بیشترین نقش را در مکان گزینی و شکل سکونتگاه‌ها داشته‌اند. بر این اساس، نقش عوامل محیطی در سنت کوچروی و تغییر مکان درون منطقه‌ای نیز حائز اهمیت است و بررسی پراکنش استقرارها بر اساس گاهنگاری مس و سنگ، بیانگر افزایش جمعیت در این حوزه است.
 
متن کامل [PDF 1631 kb]   (1313 دریافت)    
یاداداشت علمی: پژوهشي | موضوع مقاله: باستان سنجی
دریافت: 1398/4/22 | پذیرش: 1398/7/30 | انتشار: 1398/10/9 | انتشار الکترونیک: 1398/10/9

فهرست منابع
1. Rezaei M. The Role of Environmental Factors on the Formation of Bacon Settlements in the Kazeroon Plain, Southern Iran. Iranian Journal of Archeological Research 2016; 14: 7-24. [in Persian][رضایی محمدحسین. نقش عوامل محیطی بر شکل‌گیری استقرارهای دوره باکون در دشت کازرون، جنوب ایران. مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 1395; 14: 7-24.]
2. Farrokhnia SH. Spatial Analysis and Patterns of Ancient Landscapes Using Geographic Information System (GIS) Case Study: Bastam Shahroud Plain. Archaeological Studies 2016; 8(1): 152-170. [in Persian] [فرخ نیا شراره. تجزیه‌وتحلیل مکانی و الگوی مکان‌یابی محوطه‌های باستانی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی جی‌آی‌اس (GIS) مطالعه موردی: دشت بسطام شاهرود. مطالعات باستان‌شناسی. 1395; 8(1): 152-170.]
3. Alizadeh A. Theory and Practice in Archeology, Tehran Third Edition, Ministry of Culture and Islamic Guidance. Cultural Heritage Organization, Research Institute, 2007. [in Persian] [علیزاده عباس. تئوری و عمل در باستان‌شناسی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی پژوهشگاه. 1386.]
4. Caldwell JR, editor. Investigations at Tal-i-Iblis. Illinois State Museum Society; 1967.
5. Lamberg-Karlovsky CC. Excavations at Tepe Yahya, Iran, 1967-1969: Progress Report. American School of Prehistoric Research, Harvard University; 1970.
6. Karkhlou M, Amirian S. Geographic Information System and its Application in Archeology. Journal of Anthropology (Letter of Anthropology 2003; 1(3):167-178. [in Persian] [قرخلو مهدی، امیریان سهراب. سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در باستان‌شناسی. دو فصلنامه مجله انسان‌شناسی (نامه انسان‌شناسی). 1382; 1(3): 167-178.]
7. Stein A. Archaeological Reconnaissance in North West India and South East Iran, London, 1937, figs.
8. Masoumi GH. History of Archeology. Samt Publications, 2004. [in Persian] [معصومی غلامرضا. تاریخچه علم باستان‌شناسی. انتشارات سمت، 1383.]
9. Sajjadi SM. Prehistoric settlements in the Bardsir Plain, south-eastern Iran. East and West. 1987 Dec 1;37(1/4):11-29.
10. Majidzadeh Y. Archaeological Project of Halil Basin: Mythical Discovery. Proceedings of the First International Conference on Halil Rood Jiroft. Basin Civilization, First Edition, Kerman, Kerman Province Cultural Heritage, Crafts and Tourism Organization Publication, 2008. [in Persian] [مجیدزاده یوسف. پروژه باستان‌شناختی حوزه هلیل: کشفی افسانه‏ای. مجموعه مقالات نخستین همایش بین‌المللی تمدن حوزه هلیل‌رود جیرفت .انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، 1378.]
11. Alidadi soleimani N. Report of the First season of excavation at Gav koshi Esfandagheh Jiroft. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kerman, 2013. [in Persian] [علیدادی سلیمانی نادر.گزارش نخستین فصل گاوش در تپه گاو کشی اسفندقه-جیرفت. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان، 1393.]
12. Eskandari N, Felsner P, Alidadi Soleimani N. Report of the First Season of Archaeological Exploration of Varamin Jiroft. Site, Archaeological Research Institute of Iran, 2017. [in Persian] [اسکندری نصیر، فلزنر پیتر، علیدادی سلیمانی نادر. گزارش نخستین فصل کاوش باستان‌شناسی محوطه ورامین جیرفت. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، 1396.]
13. Abyan D. Report on Investigation and Identification of Jiroft Plain. Archives of Archaeological Research Institute, 2002. [in Persian] [آبیان داوود. گزارش بررسی و شناسایی دشت جیرفت. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی.1381.]
14. Dehghani V. Report of the First Chapter of Archeological Survey of Kohnuj-Southern Rudbar. Section, Archives of National Archaeological Institute of Iran, 2003. [in Persian] [دهقانی ولی‌الله. گزارش فصل اول بررسی باستان‌شناسی کهنوج - بخش رودبار جنوب. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، 1382.]
15. Tofighian H. Report of Chapter Three Archaeological Survey of Halilrood. Branches, Archives of Archaeological Research Institute, 2004. [in Persian] [توفیقیان حسین. گزارش فصل سوم بررسی باستان‌شناسی سرشاخه‌های هلیل‌رود. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1383.]
16. Alidadi Soleimani N. Report of the First Chapter of the Archaeological Survey of Jiroft (Sardoieh). Archives of National Archaeological Institute of Iran, 2004. [in Persian][علیدادی سلیمانی نادر. گزارش فصل اول بررسی باستان‌شناسی شهرستان جیرفت (ساردوئیه). آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1383.]
17. Alidadi Soleimani N. Report of the First Chapter of Archaeological Survey of Jiroft Plain Esfandegheh. Archives of National Archaeological Institute of Iran, 2005. [in Persian] [علیدادی سلیمانی نادر. گزارش فصل اول بررسی باستان‌شناسی جیرفت دشت اسفندقه .آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، 1384.]
18. Riahiyan Gehrati R. Report on Archeological Survey of Kohnouj City (Faryab and Kohnouj Plain). Archeology Research Institute, 2008. [in Persian] [ریاحیان گهرتی. رضا، گزارش بررسی باستان‌شناسی شهرستان کهنوج (دشت فاریاب و کهنوج). آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1387.]
19. Daneshi A. Report of the Second Chapter of Archaeological Survey of Jiroft (Sarduyeh). Archives of National Archaeological Institute of Iran, 2009. [in Persian] [دانشی علی. گزارش فصل دوم بررسی باستان‌شناسی جیرفت (ساردوئیه.( آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، 1388.]
20. Shahsavari M, Domari M. Preliminary Report on the Archaeological Survey of Halil river Branches. River Height. Archaeological Research Institute of Iran, 2011. [in Persian] [شهسواری میثم، دوماری محمد. گزارش مقدماتی بررسی باستان‌شناختی سرشاخه‌های هلیل‌رود منطقه قد رودخانه. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، 1390.]
21. Daneshi A. Report of the Second Chapter of Archaeological Survey of Southern Rudbar. Archeology Research Institute. 2012. [in Persian] [دانشی علی. گزارش فصل دوم بررسی باستان‌شناسی رودبار جنوب. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1391.]
22. Alidadi Soleimani N, Felsner P. Preliminary Report on the First Chapter of Investigating and Identifying the Southern Region of Jiroft. Joint Board of Iran Cultural Heritage Research Institute, University of Tübingen, Germany. Archaeological Research Institute, 2015. [in Persian] [علیدادی سلیمانی نادر، فلزنر پیتر. گزارش مقدماتی نخستین فصل بررسی و شناسایی منطقه جنوب جیرفت. هیئت مشترک پژوهشگاه میراث فرهنگی ایران دانشگاه توبینگن آلمان. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1394.]
23. Alidadi Soleimani N, Felsner P. Preliminary Report of the First Chapter on the Study and Identification of the Block and Faryab Area. Joint Board of Iran Cultural Heritage Research Institute, University of Tübingen, Germany, Archaeological Research Institute, 2016. [in Persian] [علیدادی سلیمانی نادر، فلزنر پیتر. گزارش مقدماتی نخستین فصل بررسی و شناسایی منطقه بلوک و فاریاب. هیئت مشترک پژوهشگاه میراث فرهنگی ایران دانشگاه توبینگن آلمان. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1395.]
24. Mortezaee M. Report of the First Chapter of the Archaeological Survey of Ghale Ganj. Archeology (CHahdad-KHoda), Archives of Archeology Research Institute, 2016. [in Persian] [مرتضایی محمد. گزارش فصل اول بررسی باستان‌شناختی قلعه گنج (بخش چاه داد خدا). آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی، 1395.]
25. Alidadi Soleimani N. Identification and Analysis of the Prehistoric Settlement Pattern of Esfandaq Plain - Neolithic Period to the End of the Bronze Age. M.Sc. in Archeology, University of Tehran, 2009. [in Persian] [علیدادی سلیمانی نادر. شناسایی و تحلیل الگوی استقراری پیش‌ازتاریخ دشت اسفندقه-دوره نوسنگی تا پایان عصر مفرغ. پایان‌نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی. دانشگاه ادبیات علوم انسانی دانشگاه تهران، 1388.]
26. Vidale M, Desset F. Mahtoutabad I (Konar Sandal South, Jiroft): Preliminary evidence of occupation of a Halil Rud site in the early fourth millennium BC. Ancient Iran and Its Neighbours. Local developments and long-range interactions in the fourth millennium BC. 2013:233-52. [doi.org/10.2307/j.ctvh1dn46.17] [DOI:10.2307/j.ctvh1dn46.17]
27. Mutin B. Ceramic traditions and interactions on the south-eastern Iranian Plateau during the fourth millennium BC. Ancient Iran and Its Neighbours. Local Development and Long-Range Interactions in the Fourth Millennium BC. 2013:253-75. [doi.org/10.2307/j.ctvh1dn46.18] [DOI:10.2307/j.ctvh1dn46.18]
28. Shahsavari M, Sohrab Kh. Preliminary Report on the Archaeological Survey of Branches of Halil river Branches of Copper and Stones- Stations and Tombs of the River Basin. Modares Archaeological Research Quarterly. 2013; 5(9): 1-14. [in Persian] [شهسواری میثم، سهراب خالدی. گزارش مقدماتی بررسی باستان‌شناختی سرشاخه‌های هلیل‌رود محوطه‌های متعلق به دوره مس و سنگ -استقرارها و گورها منطقه قد رودخانه. دو فصلنامه پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس. 1392; 5(9): 1-14.]
29. Shahsavari M, Domari M. Preliminary Report on the Archaeological Survey of the Halil river Branches (Rabar City) in the River Qad. Modares University Archaeological Research Quarterly, Sixth and Seventh Nos. 2011-2012; 6, 7; 72-93. [in Persian] [شهسواری میثم، دوماری محمد. گزارش مقدماتی بررسی باستان‌شناختی سرشاخه‌های هلیل‌رود (شهرستان رابر) منطقه قد رودخانه. پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس. 1390 و 1391; 6و7: 72-93.]
30. Sattayi Mokhtari, N. Geographical Distribution of Copper and Stone Settlements in the Northern Section of Halil river Cultural Area (Baft, Rubber, Sarduieh, Delfard and Esfandaq). Master of Science Degree in Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Sistan and Baluchestan. 2016. [in Persian] [ستایی مختاری ندا. توزیع جغرافیایی استقرارهای دوره مس و سنگ در بخش شمالی حوزه فرهنگی هلیل‌رود، (بافت، رابر، ساردوئیه، دلفارد و اسفندقه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته باستان‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان . 1395.]
31. Daneshi A, Eskandari N. Analysis of the Settlement Pattern of the Southern Roodbar Plateau Period, Halil river Cultural Area. Archaeological Studies. 2018; 10(2): 99-118. [in Persian][دانشی علی، اسکندری نصیر. تحلیل الگوی استقرار دوره مس‌سنگی دشت رودبار جنوب، حوزه فرهنگی هلیل‌رود. مطالعات باستان‌شناسی. 1397; 10(2): 99-118.]
32. Geographical Organization of the Ministry of Defense. Geographical Culture of Kerman Province, Jiroft. Geographical Organization of the Ministry of Defense and Armed Forces Support. 2003; V.5. [in Persian] [سازمان جغرافیایی وزارت دفاع. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان کرمان شهرستان جیرفت. انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح. 1382; جلد 5.]
33. Geographical Organization of the Ministry of Defense. Geographical Culture of the Rivers, Central Iran Watershed, Ministry of Defense Geographic Organization Publications. 2004 A; V. III. [in Persian] [سازمان جغرافیایی وزارت دفاع. فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، حوضه آبریز ایران مرکزی. انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح. 1383 الف; جلد 3.]
34. Geographical Organization of the Ministry of Defense. Geographical Culture of Kerman Province, Kahnuj Province. Ministry of Defense Geographical Organization, Armed Forces Publications. 2004 B; V.11. [in Persian] [سازمان جغرافیایی وزارت دفاع. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان کرمان شهرستان کهنوج. انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح. 1383 ب; جلد 11.]
35. Talaee H. Prehistoric Iran of the Copper Age. Second Edition, Tehran: Khome Publications, 2013. [in Persian] [طلایی حسن. ایران پیش‌ازتاریخ عصر مس‌سنگی. تهران: انتشارات سمت. 1392.]
36. Saeedi Harsini M, R. Analysis of the Archaeological Data of the Harsin Plain during the Copper and Lithic Period. Journal of Archaeological Studies. 2017; 9(1): 134-149. [in Persian] [سعیدی هرسینی محمدرضا. تحلیل داده‌های باستان‌شناختی دشت هرسین در دوران مس و سنگی. مجله مطالعات باستان‌شناسی. 1396; 9(1): 134-149.]
37. Smith Ph, Young K. The Force of Numbers: Population Pressure in the Central West of Zagros 4500-1200 BC. Cyrus Rural Translation, Journal of Archeology and History. 2003; 17(2): 37-51. [in Persian] [اسمیت فیلیپ، یانگ کایلر. نیروی اعداد: فشار جمعیت در غرب مرکزی زاگرس 4500-1200 ق.م. ترجمه: روستایی کورش. مجله باستان‌شناسی و تاریخ. 1382; 17(2: 37-51.]
38. Bahrami Nia M, Khosruzadeh A, Esmaeili Jolodar M, E. Analysis of the Role of Natural Factors in the Spatial Distribution of Neolithic and Copper and Stone Areas of Ardel County, Chaharmahal Bakhtiari. Journal of Archaeological Studies. 2013; 5(2): 21-37. [in Persian] [بهرامی نیا محسن، خسروزاده علیرضا، اسماعیلی جلودار محمد اسماعیل. تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های نوسنگی و مس و سنگ شهرستان اردل، چهارمحال بختیاری. مجله مطالعات باستان‌شناسی. 1392; 5(2): 21-37.]
39. Daneshi A. Identifying and Studying the Distribution of Cultures of the Southern Rhodar Plain, Halil river Cultural Area (From Copper and Stone to Islamic Period). Iranian Archaeological Research. 2018; 8 (16): 103-122. [in Persian] [دانشی علی. شناسایی و مطالعه پراکنش فرهنگ‌های دشت رودبار جنوب، حوزه فرهنگی هلیل‌رود، (از دوره مس و سنگ تا دوران اسلامی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 1397; 8 (16): 103-122.]
40. Parseh Sh, Sarikhani M, Heidarian M. Investigation and Analysis of the Sasanian Settlement Pattern in the Soghri-Kakia Plains. Iranian Journal of Archeological Research. 2016; 10(6): 101-120. [in Persian] [پارسه شهرام، ساریخانی مجید، حیدریان محمود. بررسی و تحلیل الگوی استقراری محوطه‌های ساسانی در دشت‌های میان کوهی سنقر وکلیایی». مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 1395; شماره 10، دوره ششم بهار و تابستان، صص: 101-120.]
41. Saeedi Harsini M, R. An Overview of Population Growth in Central Zagros during the Late Mesopotamia Based on Field Surveys of Nahavand, Asadabad, Kangavar, Sahneh and Harsin Plains in Hamadan and Kermanshah Provinces. Iranian Journal of Archeology. 2015; 9(5): 47-66. [in Persian] [سعیدی هرسینی محمدرضا. نگاهی به پدیده‌ی افزایش جمعیت در زاگرس مرکزی در طول دوران مس‌سنگی بر پایه بررسی‌های میدانی دشت میانکوهی نهاوند، اسدآباد، کنگاور، صحنه و هرسین در استان‌های همدان و کرمانشاه. مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 1394; 9(5): 47-66.]
42. Mehr Afarin R, Vosough Babaei E. Analysis of Environmental Components on the Distribution of Parthian Settlements (Case Study: Chehel Chay River Basin, Minoodasht-Golestan). Iranian Archaeological Research. 2018; 16(8):183-202. [in Persian] [مهرآفرین رضا، وثوق بابایی الهام. تحلیل مؤلفه‌های زیست‌محیطی بر پراکندگی استقرارهای اشکانی (مطالعه موردی: حوزه‌ی رودخانه‌ی چهل چای مینودشت - گلستان). پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 1397; 16(8): 183-202.]
43. Baybordi M. Soil Genesis and Classification. Seventh Edition, Tehran: Tehran University Press. 1971. [in Persian] [بایبوردی محمد. خاک پیدایش و رده‌بندی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 1360.]
44. Maghsoudi M, Fazeli Nashli H, Azizi Q, Gilmour G, Schmidt A. The Role of Disposalists in the Distribution of Prehistoric Settlements from the Geological Perspective (Case Study: Jajroud and Haji Arabian Impact Disposal). 2012; 4: 12-22. [in Persian] [مقصودی مهران، فاضلی نشلی حسن، عزیزی قاسم، گیلمور گوین، اشمیت آرمین. نقش مخروطه افکن‏ها در توزیع سکونت‌گاه‌های پیش‌ازتاریخ از دیدگاه زمین‌باستان‌شناسی (مطالعه موردی: مخروطه افکنه‏ی جاجرود و حاجی عرب). پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 1391;4 : 12-22.]

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به پژوهه باستان سنجی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Journal of Research on Archaeometry

Designed & Developed by : Yektaweb