باستان سنجی، تلاشی سیستماتیک برای درک بهتر از گذشته

معین اسلامی

دانشجوی دکتری گرایش باستان‌سنجی دانشگاه فرانکفورت

باستان‌شناسی معاصر دارای وجوه و جنبه‌های متفاوتی در طرح سؤال از گذشته شده است. این تنوع محتوایی منجر شده است تا طیف گسترده‌ای از علوم بخصوص علوم طبیعی و پایه با روش و متد خاص خود در تلاشی مشترک در پی دست‌یابی به درک و فهم بهتری از گذشته برآیند. اگرچه سابقه استفاده از علوم طبیعی همچون شیمی و زمین‌شناسی در باستان‌شناسی را می‌توان از اوایل قرن نوزدهم با مطالعه بروی خواص و مشخصات سکه‌های رومی سراغ گرفت، اما کاربرد هدفمند و سیستماتیک این روش‌ها از دهه‌های ۶۰ و ۷۰میلادی پایه گزاری شده و بنا بر عقیده بسیاری از صاحب‌نظران با ورود ایده‌های روند محور در باستان‌شناسی گسترش و کاربرد روزافزون و ویژه‌ای پیدا کرده است.

 از این طریق تلاش می‌شود تا از طریق مطالعه مادی مواد فرهنگی به اطلاعات خاموش ورای ماده در بستر باستان‌شناسی دست یافت و این کلید اساسی در تمایز مطالعات باستان‌سنجی با سایر کاربردهای علوم طبیعی می‌باشد. مطالعه شیمیایی سفال‌های تاریخی یک سایت تاریخی علاوه بر ارائه آگاهی از ترکیب مواد سازنده، گویای تغییرات آگاهانه یا ناآگاهانه تکنولوژی ساخت، میزان پیچیدگی اجتماعی و فرهنگی مردمان سازنده و بر اساس آن پیش‌بینی سایر مؤلفه‌های انسانی جوامع قدیمی می‌باشد. مطالعه آنچه امروز در این حیطه در جهان اتفاق افتاده است نشان می‌دهد که دست‌یابی به موفقیت‌های بزرگ و شایان توجه تنها در سایه پژوهش‌های متمرکز، سیستماتیک و دنباله‌دار اتفاق افتاده است. در این راستا شبکه‌ای از آزمایشگاه‌های تخصصی در زمینه‌های متنوع باستان‌سنجی، متخصصان دوره دیده و سیستم آموزشی و اطلاع‌رسانی مناسب در کشورهای پیشگام در علوم باستان‌شناسی از مهم‌ترین اولویت‌ها بوده است. تهیه دیتا بیس های مختلف از مطالعه و آنالیز مواد تحت استانداردهای واحد، انجام پروژه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت با اهداف از قبل برنامه ریزی شده  بخشی از الزامات مطالعات مؤثر باستان‌سنجی برای حصول نتیجه موثق علمی است. در سایه چنین نظام پیوسته علمی است که نه‌تنها از بسیاری از موازی کاری‌های بی‌مورد اجتناب می‌شود بلکه در سایه اطلاع از میزان و نحوه پیشرفت مطالعات انجام گرفته، زمینه برای توسعه موضوعات پژوهشی و همچنین همکاری‌های علمی فراهم می‌گردد.

چنین تلاش‌هایی مدت هاست در کشورهای پیش‌قدم در این حوضه، توسعه یافته‌اند. اکنون  وقت آن رسیده  تا جامعه جوان میراث فرهنگی کشور با گسترش روزافزون این مسیر در دنیا همقدم شده و ،سهم بیشتری از معرفی فعالیت‌های علمی را نصیب خود نماید. ازاین‌رو با گسترش روزافزون دانشگاه‌ها و رشته‌های مرتبط و ورود روزافزون پژوهشگران جوان در این حیطه نیاز به داشتن استاندارها و چهارچوب‌های حرفه‌ای در کشور ما بیش از همیشه مورد نیاز است. وجود مجلات تخصصی با استاندارهای بالا و نگاه بین‌المللی می‌تواند بستر مناسبی برای رشد فعالیت‌های سیستماتیک و مؤثر در کشور فراهم نماید. نباید از خاطر برد که آنچه در این حیطه در ایران انجام می‌شود نه‌تنها مورد نیاز داخل است که  در واقع مورد درخواست و علاقه جامعه علمی بین‌المللی نیز هست. ازاین‌رو وجود مجلات دو زبانه در معرفی آنچه در ایران در حال انجام است زمینه ایست برای معرفی بیشتر و بهتر از آنچه می‌توانیم. پژوهه باستان‌سنجی تلاش دارد با اتکا به این دیدگاه و با پشتوانه همت و دانش پژوهشگران داخلی در توسعه و معرفی پژوهش‌های علمی، جریان ساز بدعتی نو در حیطه مطالعات باستان‌سنجی میراث فرهنگی کشور باشد. اکنون با انتشار شماره ۱ اولین قدم برداشته شده است، امید است در ادامه و با تلاش مستمر هر شماره پویاتر و پربارتر عضه گردد.

معین اسلامی/خرداد ماه ۱۳۹۵