Mendeley  

Zotero  

Shirazi M, Ajorloo B, Pourtahmasi K, Omrani B, Abdi Ghazi Jahani A. The Archaeo-dendrochronological Dating of the Red Mosque in Bonāb, East Azerbaijan Province, Iran. JRA 2024; 10 (1) :133-143
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-230-fa.html

از روش علمی باستان درخت‌گاه‌شناسی در باستان‌شناسی برای سال یابی مطلق آثار باستانی چوبی و نیز کاربست چوب در آثار معماری تاریخی استفاده می‌شود. پرسش اصلی پژوهش حاضر، تعیین قدمت مسجد تاریخی معروف به قرمز در شهرستان بناب استان آذربایجان شرقی است که علی‌رغم ثبت در فهرست آثار ملی ایران، اصالت تاریخی آن جای ابهام و پرسش داشته است. هرچند فرضیۀ سبک‌شناسی معماری پیشنهاد می‌کند که مسجد قرمز بناب در گروه بناهای ستون‌دار دورۀ صفوی، مانند مسجد ملارستم مراغه و کاخ چهل‌ستون اصفهان، قرار می‌گیرد؛ اما برای تأیید این فرضیه، هیچ کتیبه و سند تاریخی وجود ندارد. پس از تهیۀ مقطع از ستون‌های چوبی جنس صنوبر مسجد قرمز، الگوی رشد به ‌دست آمده از آن، به روش درخت‌ گاه‌شناختی با نمودار الگوی رشد درختان ارس شرق فلات آناتولی مقایسه شده است. الگوی رشد درختان پهنۀ آذربایجان – حوضۀ دریاچۀ ارومیه - با نمونه‌برداری و اندازه‌گیری پهنای حلقه‌های رشد درختان ارس منطقۀ جزیرۀ شاهی دریاچۀ ارومیه تهیه شده است و مقایسۀ نمودار حاصل با منحنی رشد درختان ارس و بلوط در شرق فلات آناتولی، نشان دهندۀ انطباق بالای الگوی رشد هر دو منطقۀ همسایه است؛ بنابراین، برای سال های دورتر که منحنی رشد درختان منطقۀ جزیرۀ شاهی را پوشش نمی‌دهد، منحنی درختان شرق فلات آناتولی – حوضۀ دریاچۀ وان - به عنوان مرجع قابل استفاده است. برمبنای اصل اعتبار واپسین تاریخ پس از ساخت اثر چوبی در روش باستان درخت گاه شناسی، قدمت سال‌های پایانی دورۀ صفوی و حدود سال 1706 م برای مسجد قرمز بناب پیشنهاد می‌شود.