نوشته ی: نازنین شریفان

روش‏های الکتروشیمیایی در باستان‏سنجی، حفاظت و مرمّت

Electrochemical Methods in Archaeometry, Conservation and Restoration

کتاب فوق که توسط انتشارات اشپرینگر(Springer)، در سال 2009 به چاپ رسیده است. به واقع اولین اثر تخصصی است که کاربردهای الکتروشیمی را در حفظ میراث فرهنگی تشریح می‏کند. هر کدام از نویسندگان این کتاب دارای تحقیقات ارزنده و موثر در توسعه ی این علم هستند. این کتاب در درجه ی اول به منظور تجزیه و تحلیل شیمی و الکتروشیمی تدوین شده و شامل اطلاعات مفیدی برای حفاظت گران، مرمّت گران و باستان شناسان است. در واقع با به کارگیری فرآیندهای الکتروشیمی می توان، نمونه های آثار هنری و یافته های باستان شناسی را در مقیاس میکرو و نانو تجزیه و تحلیل نمود ازین رو نقش الکتروشیمی در حفظ میراث فرهنگی، امری بدیهی است.

روش های الکتروشیمیایی برای انجام آخرین و پیشرفته ترین تجزیه و تحلیل ها و مطالعات بنیادی انواع فازهای مایع و جامد مواد، لازم و ضروری هستند. به خصوص اندازه گیری پتانسیل الکتریکی در تحلیل های شیمیایی که از آن جمله پتانسیل سنجی (Potentiometry) و در شیمی تجزیه ولتاژسنجی (Voltammetry) را می توان نام برد.

 کتاب در شش فصل تدوین شده، که فصل اول آن به تشریح کاربرد روش های دستگاهی به منظور تجزیه و تحلیل اشیا تاریخی، هنری و باستانی اختصاص یافته است، اهمیت آزمایش های علمی را در رشته های باستان سنجی و حفاظت و مرمّت، بیان می کند و اطلاعات به دست آمده از تحقیقات تحلیلی را ارائه می دهد که می توان به اطلاعات تحلیلی به دست آمده از شی، محیط و فرآیند حفاظت اشاره کرد، در ادامه به الزامات روش های تحلیلی کاربردی باستان سنجی و حفاظت و مرمّت به طور مشخص اشاره شده است مانند شرح چگونگی فنون نمونه برداری، آماده سازی نمونه، اندازه گیری شاخص های تحلیلی و پردازش داده ها.

بخش مهم این فصل مروری بر روش های تحلیلی کاربردی در باستان سنجی و حفاظت اشیای تاریخی فرهنگی است همچون تجزیه و تحلیل نقطه ای جهت بررسی ترکیب شیمیایی لایه ها و توده، ساختار مولکولی و کریستالی و ریخت شناسی و تشخیص چگونگی نوع بافت و همچنین تجزیه و تحلیل به واسطه ی پراش باریکی از اشعه در ابعاد میکرومتر یا زیر میکرومتر(Micribeam) جهت بررسی ریزدامنه، سطح، ساختار و ترکیب و در انتها به شرح روش های تاریخ گذاری پرداخته است.

 فصل دوم با مقدمه ای بر روش های الکتروشیمیایی به منظور گونه شناسی آغاز می شود و ولتاژسنجی قراردادی و ولتاژسنجی ذرات میکرو را به طور کامل و به انضمام شکل و طرح توضیح می دهد. گونه شناسی با بهره گیری از فلزات گران بها، شناسایی آن ها با استفاده از روند انحلال تقلیلی (Reductive) و یا وابسته به اکسیدشدگی (Oxidative)، همچنین از طریق دگرگونی حالت جامد و راه کار های تجزیه و تحلیل را به همراه تصاویر، نمودارها و طرح ها به خوبی بیان می کند.

فصل سوم  به چگونگی تفکیک پذیری سیستم های چند جزیی و شکل گیری گونه ی جدید و مجزا پرداخته است که در ادامه بحث، تجزیه و تحلیل سیستم های تک جزیی و چند جزیی، معیارهای تشخیص الگو، تجزیه و تحلیل داده های دو عاملی (Bi-Paramtric)، روش های شیمی سنجی (Chemometric) چند عاملی و نحوه ی شکل گیری گونه ای جدید با فرمی خاص و تشخیص آن در حالات مختلف اکسیداسیون در نمونه ی مورد نظر به همراه تصاویر، نمودار و جدول به تفصیل شرح داده شده است.

فصل چهارم به تشریح روش های کمّی همچون نحوه ی سنجش کمّی، ترکیب فاز، و معرفی روش های کمیّت سنجی مطلق، روش استاندارد H.Point اختصاص دارد.

فصل پنجم با عنوان اساس الکتروشیمیایی خوردگی اشیای تاریخی فرهنگی با بخش جستجو برای تعادل آغاز می شود که به طور مثال در این بخش چرخه ی یافته های به دست آمده از مطالعه ی استفاده و تولید از فلز توسط انسان پیش از تاریخ و دوره های دیگر به همراه مطالعات فلز باستان نگاری (archaeometallurgy) ترسیم و توضیح داده شده و در ادامه فروسایی آثار مکشوفه ی باستانی، یادمان ها و آثار تاریخی در شرایط خاص و مطالبی در مورد مواردی از خوردگی که برای حفظ اثر مفید واقع می شود با ذکر مثال و تصاویر رنگی شرح داده شده است.

فصل ششم نیز به درمان و حفاظت آثار فلزی به واسطه ی الکتروشیمی می پردازد و استفاده ی آن برای حفاظت آثار را را به بیش از یک قرن منسوب می دارد و پاکسازی، تثبیت و استحکام بخشی را شرح می دهد و اذعان می دارد امروزه استفاده از این روش­های درمان الکتروشیمیایی در بسیاری از کارگاه های ذیربط استفاده می شوند در رابطه با توسعه ی این روش ها مطالعاتی انجام شده است که از جمله شاخص ترین آنها استفاده از روش های مختلف جهت بررسی کاهش خاصیت الکترولیتی اشیای خورده شده و مواردی ازین قبیل است که به عنوان پژوهش های در حال توسعه مد نظر قرار گرفته اند.

مشخصات کتاب شناسی:

Doménech-Carbó, A., Doménech-Carbó, M. T., & Costa, V. (2009). Electrochemical methods in archaeometry, conservation and restoration. Springer Science & Business Media