نوشته‏ ی: نازنین شریفان

دانش حفاظت برای میراث فرهنگی: کاربردهای تجزیه­ های دستگاهی

Conservation Science for the Cultural Heritage: Applications of Instrumental Analysis

کتاب حاضر توسط انتشارات اشپرینگر (springer) در سال 2013 به چاپ رسیده، که شامل سری یادداشت‏ برداری‏ سخنرانی ‏هایی پیرامون علم شیمی(Lecture Notes in Chemistry (LNC)) و در واقع شامل گزارش ‏هایی مبنی بر تحولاتی علمی اخیر آن بوده که با کیفیتی بالا ارائه می‎‏شوند و هدف آن‏ انتقال دانش نوین به دیگر متخصصان و رشته‏ های مرتبط است. این مجلد توسط دکتر اوانجلیا وریلا[1] و دیگر نویسندگان ویراستاری و مدوّن گردیده است.اثر حاضر به عنوان پلی بین کتب پیشرفته ‏ی فارغ‏ التحصیلان و شروع تحقیقات تخصصی در زمینه ‏های مرتبط، معرفی می‏شود. همچنین می‏ تواند به عنوان مقدمه‏ ی علمی در این حوزه در اختیار دانشجویان و کارشناسان ارشد و محققان قرار ‏گیرد و به عنوان یک منبع آموزشی پیشرفته ارائه شود که خوشبختانه به صورت آنلاین نیز در دسترس همگان قرار دارد. این کتاب به فراخور نیاز، بسیاری از شاخه‏های علمی شیمی را پوشش می دهد همچون شیمی تجزیه، شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، شیمی محاسباتی و شیمی صنعتی.    

بدیهی است آنالیزهای دستگاهی در علم حفاظت، اهمیتی پیوسته  و رو به رشد دارند. اگرچه اقدام برای حفظ مواد متعلق به میراث فرهنگی بر پایه و اساس علمی سابقه‏ ای دیرینه داشته و به دوران پیشگامی و رونق شیمی در قرن 19 میلادی باز می‏ گردد، ولی تنها با استفاده از تکنیک‏ های پیچیده‏ ی فیزیکوشیمیایی می‏ توان به صورتی مؤثر به مطالعه‏ ی تخریب، تلاشی و شناسایی یادمان‏ ها و آثار هنری تاریخی پرداخت و روند‏های مداخلاتی قابل اعتمادی را به دست آورد.

این مجلد نقش عمده ‏ای در کسب دانش قابل اطمینان و تکمیل و توسعه‏ ی مهارت ‏ها در طرح‏‏ و روش ‏ها و متدولوژی‏ های آسیب‏ شناختی دارد که این امر به حفاظت و احراز هویت آثار هنری تاریخی قوّت می ‏بخشد. کتاب حاضر همچنین به بحث پیرامون شیوه ‏های به کارگیری روش ‏های نوین حفاظتی که بر پایه‏ ی قواعد اصولی بنا شده‏اند، مانند استفاده از لیزر برای رفع آلودگی اشیای تاریخی، می‏پردازد. تمام تکنیک‏ های مورد استفاده تحت پوشش آخرین، پیچیده‏ ترین و پیشرفته ترین سطح تکنولوژی در این زمینه است. در حالی که با به کارگیری تخصصی و موردیِ این تکنیک ‏ها، مرمت و حفاظت مواد و آثار هنری تاریخی در مقیاس ‏های بالا امکان‏پذیر می‏ گردد.

 این کتاب به عنوان یک ابزار ارزشمند برای دانشجویان و متخصصان فعّال در این زمینه حفاظت از میراث فرهنگی تدوین شده است.

 فصل اول این کتاب به کلیات عمومی اختصاص داده شده است که شامل بررسی مواد و مصنوعات، عناصر اصلی سازنده‏ ی اشیا همچون: مواد آلی، سنگ، سرامیک و شیشه، مواد استفاده شده برای مداخله ‏ی حفاظتی در آثار هنری مانند رنگینه(Dye)، رنگدانه(Pigment) و مواد افزودنی رنگی و مواد جلا دهنده است و در ادامه به بست‏ های مربوط به نقاشی مانند: نقاشی فرسک، نقاشی موم رنگ(Encaustic) ، تمپرا، نقاشی با رنگ و روغن پرداخته و همچنین از پلیمرهای وینیلی اکریلی و موادی از این دست که به عنوان بست دهنده‏ های مصنوعی به کار می‏ روند نام برده و در ادامه‏ ی بحث، به استفاده از ملات‏ ها‏ به عنوان مواد چسباننده، اشاره شده ‏است. فصل دوم نیز به روش ­های تجزیه‏ی مواد به عناصر سازنده پرداخته است همچون کروماتوگرافی (Chromatography) مایع و گازی، که این بخش به خاطر آنالیزهای تحلیلی، اهمیت ویژه‏ای در حوزه ‏ی دانش حفاظت میراث فرهنگی دارد.

فصل سوم به معرفی انواع روش ‏های شناسایی عناصر همچون روش استفاده از منابع انرژی مانند انرژی پرتوی تابشی، برهم‏کنش رفتار موجی ماده در ابعاد مولکولی، عمق نفوذ اشعه‏ ی ایکس در آب برای فعال کردن انرژی فوتون‏ ها و عمق نفوذ الکترون ‏ها، اختصاص یافته و همچنین چگونگی عملکرد دستگاه ­های مربوط به اندازه‏ گیری و شناسایی تشعشعات ساطع شده حین انجام این فرآیند‏ها و نقش مهم روش‏ های مطالعات میکروسکوپی به تفصیل شرح داده شده است.

در فصل چهارم به تکنیک ‏های شناسایی عناصر و شرح اصول و مفاهیم و روش ‏های آنالیز و چگونگی استفاده از دستگاه ‏ها به همراه تصاویر با کیفیت و رنگی و بررسی طیف‏ های به دست آمده، پرداخته شده است و در ادامه، مباحث مربوط به مفاهیم حالت جامد NMR که از قدرت رزونانس مغناطیسی هسته ‏ای NMR، برای توصیف مولکول در محلول به کار می ‏رود، بیان شده است و در ادامه ‏ی بحث، تکنیک ‏های شناسایی عناصر، تکنیک ‏های اشعه ایکس و فلورسانس اشعه‏ ایکس، ماهیت و اثر متقابل آن‏ها شرح داده شده است.

در فصل پنجم نیز اعمال کردن تکنیک‏ ها بر روی مواد مختلف به منظور شناسایی ماهیت آن شرح داده شده است که در متن کتاب به شناسایی رنگ طبیعی قبای مولانا و مواردی از این دست به عنوان مثالی ملموس اشاره شده است. فصل ششم که فصل آخر کتاب است به چگونگی تکنیک‏ ها و برنامه‏ های کاربردی می ‏پردازد همچون برنامه‏ ی کاربردی برگشت پراکنشی الکترون‏ های میکروسکوپ الکترونی روبشی، به منظور درک مکانیزم از هم گسستن پوسیدگی سنگ ‏های ساختمانی در محیط‏های شهری و یا استفاده از میکروسکوپ، پراش اشعه‏ ایکس (XRD) و ایزوتوپ ژئوشیمی پایدار برای بررسی و تعیین منشأ سنگ ‏های مرمر سفید و مواردی ازین دست که به تفصیل شرح داده شده ‏اند.

مشخصات کتاب شناسی:

Varella, Evangelia A, (Ed.). (2012). Conservation Science for the Cultural Heritage: Applications of Instrumental Analysis (Vol. 79). Springer Science & Business Media.