TY - JOUR JF - JRA JO - JRA VL - 7 IS - 1 PY - 2021 Y1 - 2021/7/01 TI - Elemental Composition of Glass Artifacts Excavated from Takht-e Suleiman World Heritage Site and Ardabil Ancient Sites in Northwestern Iran by Micro-PIXE TT - آنالیز عنصری و اندازه‌گیری ترکیبات تشکیل‌دهنده مصنوعات شیشه‌ای بدست آمده از مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان و محوطه های باستانی اردبیل در شمال غربی ایران با استفاده از روش میکروپیکسی N2 - در این مقاله، نتایج به‌دست آمده از آنالیز عنصری 36 نمونه از قطعات شیشه‌ای مکشوفه از مجموعۀ میراث جهانی تخت سلیمان و محوطه‌های تاریخی اردبیل در شمال غرب ایران که قدمت آن‌ها از دورۀ ساسانی تا دورۀ اسلامی است، ارائه شده است. نمونه‌های شیشه‌ای آنالیز شده در این پژوهش شامل نمونه‌های مطالعاتی از اشیاء تزیینی، قطعات ظروف و اشیاء نامشخص از شیشه است که در رنگ‌های سبز روشن و تیره، سبز زمردی، سفید، ارغوانی، آبی فیروزه‌ای، قهوه‌ای و مشکی ساخته شده‌اند. آنالیز عنصری این نمونه‌ها با استفاده از روش میکروپیکسی در آزمایشگاه واندوگراف پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای در ایران انجام شده است. با استفاده از میکروپیکسی، عناصر اصلی و کم مقدار تشکیل دهندۀ این شیشه‌ها اندازه‌گیری شده و با استفاده از نتایج به‌دست آمده به سئوالات مهمی در زمینۀ فن‌شناسی و تکنیک ساخت، تعیین مواد‌ اولیه مورد استفاده در ساخت و تعیین نوع شیشه‌ها و تجارت و نقل و انتقالات مواد اولیه پاسخ داده شده است. همچنین برای بررسی تفاوت‌های موجود در ترکیبات عنصری شیشه‌های به‌دست آمده از این محوطه‌ها با شیشه‌های به‌دست آمده از مناطق دیگر در ایران و جهان، اشیاء آنالیز شده در این پژوهش با نمونه‌های متعددی از محوطه‌هایی بسیار مهم از دیگر نقاط ایران و کشورهای حوزۀ شرق مدیترانه مانند سوریه، مصر، فلسطین، لبنان و کشورهای همسایه مانند عراق مقایسه شده است. نتایج به‌دست آمده از این پژوهش، نشان می‌دهد شیشه‌های آنالیز شده از این محوطه‌ها بر اساس ترکیبات عنصری و نوع مادۀ گدازآور استفاده شده در فرایند ساخت، به شش گروه مختلف و متفاوت تقسیم می‌شوند. بر اساس این تقسیم‌بندی مشخص شد که تعداد قابل توجهی از شیشه‌های آنالیز شده از این محوطه‌ها از نوع شیشه‌های سیلیکا-‌سودا-آهک محسوب می‌شوند که در آن‌ها از خاکستر گیاهان به عنوان مادۀ گدازآور استفاده شده است و به احتمال بسیار زیاد جزء تولیدات بومی و داخلی هستند. همچنین نتایج آنالیز، در نمونه‌های این محوطه‌ها، وجود برخی از اشیاء شیشه‌ای که منشأ و محل تولید آن‌ها کاملاً غیر بومی هستند و می‌توانند بر اساس تبادلات تجاری به این مناطق وارد شده باشند را کاملاً تأیید می‌کند. شیشه‌های گروه ناترون، گروه Pb-Ba و گروه Potash از جمله نمونه‌های غیر بومی محسوب می‌شوند. SP - 31 EP - 53 AU - Agha-Aligol, Davoud AU - Yousefi, Hassan AU - Moradi, Mahmoud AD - Physics and Accelerators Research School, Nuclear Science and Technology Research Institute, Tehran, Iran KW - Micro-PIXE KW - Elemental analysis KW - Historical glass KW - Takht-e Suleiman World Heritage KW - Ardabil historical sites UR - http://jra-tabriziau.ir/article-1-255-fa.html DO - 10.52547/jra.7.1.31 ER -