TY - JOUR T1 - Explanation of the Settlement and Cultural Patterns of the Northwestern Basin of Lake Urmia in During Chalcolithic Period TT - تبیین الگوهای استقراری و فرهنگی شمال‌غرب دریاچه ارومیه در دوره مس و سنگ بر اساس تحلیل های GIS JF - JRA JO - JRA VL - 7 IS - 1 UR - http://jra-tabriziau.ir/article-1-279-fa.html Y1 - 2021 SP - 187 EP - 204 KW - Northwest of Lake Urmia KW - Environmental Factors KW - Settlement Patterns KW - Chalcolithic KW - GIS N2 - شمال‌غرب دریاچۀ ارومیه که هفت شهرستانِ سلماس، خوی، چایپاره، چالدران، شوط، پلدشت و ماکو را شامل می‌شود؛ در کرانۀ جنوبی رودخانه ارس واقع شده است. این منطقه به سبب شرایط جغرافیایی و مسیر ارتباطی مابین قفقاز جنوبی، شرق آناتولی، فلات مرکزی و جنوب دریاچۀ ارومیه و همچنین ظرفیت‌های زیست‌محیطی مناسب و مطلوب، زمینه‌ساز حضور جوامع انسانی در ادوار مختلف تاریخی و فرهنگی بوده است. باوجوداینکه از قرن 19 میلادی به بعد حوضۀ جنوبی دریاچۀ ارومیه موردتوجه مطالعات باستان‌شناسی واقع شده، اما بخش شمالی آن‌که از توانمندی‌ها و قابلیت‌های بسزایی برخوردار است، چندان موردمطالعه قرار نگرفته و فقدان پژوهش‌های علمی و روشمند دوران پیش‌ازتاریخ به‌ویژه دورۀ مس و سنگ در این پهنۀ فرهنگی بسیار محسوس است. با عنایت به اینکه مجموعه عوامل زیست‌محیطی نقش مهمی در شکل‌دهی و توزیع مکانی استقرارهای جوامع بشری در ادوار مختلف فرهنگی دارند، به نظر می‌رسد برهم‌کنش‌های انسان با محیط‌زیستِ پیرامون در حوضۀ شمال‌غرب دریاچۀ ارومیه یک چشم‌انداز متمایز را به دنبال داشته است. پژوهش حاضر برای نخستین بار به تبیین الگوهای استقراری و فرهنگی 21 سکونتگاه مس و سنگ در حوضۀ شمال‌غرب دریاچه ارومیه که تاریخ نسبی از آغاز هزارۀ پنجم تا پایان هزارۀ چهارم ق. م دارند، می‌پردازد. مهم‌ترین پرسش اصلی پژوهش این است که عوامل زیست‌محیطی چه نقش و تأثیری بر شکل‌گیری، نحوۀ پراکنش و برهم‌کنش فرهنگی استقرارگاه‌های دورۀ مس و سنگ در شمال‌غرب حوضه دریاچه ارومیه داشته‌اند؟ در این خصوص عوامل محیطی مانند: ارتفاع از سطح دریا، آب‌وهوا، منابع آب، خاک‌ها، راه‌ها، جهت و میزان شیب زمین در ارتباط با 21 استقرار مس و سنگ با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تحلیل شد و نتایج پژوهش نشان داد که اساسی‌ترین عوامل محیطی در شکل‌گیری و برهم‌کنش فرهنگی زیستگاه‌های دورۀ مس و سنگ در این حوضه، سه عامل «دسترسی به منابع آب دائمی»، «کد ارتفاعی» و «راه‌های ارتباطی» است و این سه عامل، وابستگی استقرارها را به منابع آب به‌صورت خطی، وابستگی به پهنۀ دشت جهت کشاورزی و وابستگی به معابر مواصلاتی را جهت مبادلات تجاری، نشان می‌دهد. M3 10.52547/jra.7.1.187 ER -