باستان سنجی پلی میان تاریخچه و گذشته انسان‌ها و علوم مدرن

اکبر عابدی

دکترای باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

باستان‌سنجی و یا به عبارتی دیگر علوم باستان‌شناختی، به آن بخش از علم باستا‌ن شناسی گفته میشود که با استفاده از روش‌ها، تکنیک‌ها و متدهای علمی، آثار، مواد و یافته‌های باستان‌شناسی را مورد آنالیز و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. علم باستان‌سنجی به زبان ساده، شناخت گذشته و پیشینه انسان و البته شناخت فرهنگ و تمدن انسان با کمک گرفتن از علوم مختلف از جمله فیزیک، شیمی، علوم پزشکی، محیط زیست، ریاضی و آمار، جغرافیا و ... است. وقتی که سوال می شود سیلک یا حسنلو در چه زمانی ساخته شده و بوجود آمده‌اند و یا انسان‌ها در دوران باستان چه نوع تغذیه‌هایی داشتند و یا اقوام دوران باستان ایران از چه معادنی برای ساخت ابزارهای فلزی و سنگیشان استفاده می‌کرده‌‌‌اند و یا چرا جوامع باستان از فلزاتی مانند مس، مفرغ و آهن استفاده می کردند همگی علم باستان‌سنجی را برای پاسخ گویی به سوالاتشان طلبیده‌اند. همراهی علومی مانند علوم پایه و علوم طبیعی با علم باستان شناسی جهت شناخت دقیق‌تر و علمی‌تر تاریخ و تمدن جوامع باستان، علم باستان سنجی است.

کشورمان ایران، با توجه به غنای فرهنگی و آثار باستان‌شناختی ارزشمند خود از حدود یک میلیون سال پیش تا حدود دوره قاجار دارای آثار تمدنی است که مطالعه هویت و فرهنگ گذشته و باستان این مرز و بوم نیازمند حمایت چندین رشته علمی است. مسلماً همه ما وقتی صحبت از گذشته است بلادرنگ به سوی علم تاریخ می رویم تا گذشته و هویتمان را از طریق علم تاریخ جستجو کنیم. اما در مورد هویت تاریخی ایران، مسلماً می بایست پا را فراتر گذاشت و کمی عقب‌تر از تاریخ نیز رفت که در این مورد علم باستان‌شناسی است که می تواند هویت این کشور را روشن سازد و راه گشا باشد. حالا با این مقدمه میخواهیم یک علم جدیدی را به کمک هر دوی این رشته ها جهت بازسازی پیشینه، گذشته و هویت ایران به کمک بطلبیم که دیگر با احتمال و اما و اگر سر و کار ندارد و صرفاً با قطعیت و علوم مختلف قصد بازسازی هویت فرهنگی ایران را دارد. این علم چیزی نیست جزء علم باستان سنجی که شاید عمرش به بلندای تاریخ یا باستان شناسی نرسد ولی از بدو پیدایش آن در این مدت کم توانسته حتی بیشتر از تاریخ و باستان شناسی در شناخت هویت فرهنگی – تاریخی این مرز و بوم کمک کند.

مسلماً با توجه به موارد اشاره شده در بالا، نیاز کشور به رشته‌ای تحت عنوان باستان‌سنجی بسیار ضروری می نمود چرا که وجود خیل عظیمی از آثار فرهنگی – تاریخی و باستان شناسی به همراه میراث فرهنگی عظیم ایران ضرورت مطالعه علمی چه از نظر تاریخگذاری، چه از نظر ارتباطات منطقه ای و فرامنطقه ای چه از نظر اصل یا جعل بودن آثار باستانی و ... به صورت جد می طلبید. از طرف دیگر در بهبوهه هویت یابی کشورهای موجود در خاورمیانه نقش رشته هایی مانند باستان شناسی و باستان سنجی است که بتوانند از گذشته و هویت روشن ما دفاع کنند. که این مهم با تاسیس رشته باستان‌سنجی در دانشگاه هنر اسلامی تبریز و هنر اصفهان میسر گردید و امروزه ایران نیز از سایر کشورها به دور نمانده و با تاسیس این رشته زمینه را برای مطالعات باستان سنجی در ایران فراهم نموده است. در این بین یکی دیگر از ضروریات حوزه میراث فرهنگی و باستان شناسی ایجاد یک مجله تخصصی باستان‌سنجی است که بتواند جدیدترین و به روزترین مطالعات باستان سنجی کشور و خاورمیانه را پوشش دهد. از اواخر قرن 19 میلادی تعدادی بیشمار کاوش‌های باستان‌شناسی به همراه فعالیت‌های گوناگون در حوزه میراث فرهنگی به انجام رسیده است بطوری که امروزه انبار موزه‌ها و کلکسیون‌ها پر شده از این آثار و اینکه آیا صرف خود آثار جهت نمایش کافی است یا نه؟! به نظر می رسد که این گونه نیست و امروزه تمامی مطالعات می بایست به سمت و سوی باستان سنجی و علوم میان رشته ای باستان شناسی گام بردارند و یکی از بسترهای مساعد جهت مطالعه و سپس انتشار به روزترین یافته‌ها همین رشته و مجله باستان‌سنجی است. مجله پژوهه باستان سنجی با همکاری متخصصان باستان‌‌سنجی کشور این امکان را فراهم آورده که یک مجموعه متخصص علاقه‌مند به حوزه میراث فرهنگی و تمدن ایران بتوانند به بخشی از دغدغه های این حوزه بپردازند و گام های موثری در راستای هویت بخشی به ایران با استفاده از متدهای علمی بردارند.