کتاب کار رنگدانه و رنگینه های طبیعی
(Handbook of Natural Dyes and Pigments)
انسان از دیرباز تا کنون به استفاده از رنگ و رنگدانه های طبیعی برای رنگ آمیزی اشیا و نفاشی و دیگر موارد تمایل داشته و از آن ها بهره جسته است. از سال 1856 با ساخت رنگدانه های مصنوعی توسط ویلیام هنری پرکین، استفاده از رنگ های طبیعی، رفته رفته جای خود را به رنگ های مصنوعی دادند. اما به دلیل برخی سموم و مضرات رنگ های مصنوعی، پس از سال ها تمایل به استفاده از رنگ های طبیعی در بین مصرف کنندگان دوباره رواج می یابد. این کتاب راهنمای مفیدی برای شناخت و استفاده از رنگ ها و رنگدانه های طبیعی است که توسط انتشارات وودهد هندوستان در سال 2014 به چاپ رسیده است.
در بخش اول، ایندیگو (نیل) به عنوان قدیمی ترین رنگ طبیعی مورد استفاده توسط بشر معرفی گردیده و به رنگ های قدیمی مورد استفاده در دوره های تاریخی همچون عصر مفرغ اروپا و تنوع رنگ های ساخته شده ی مصنوعی در کارخانه ها نیز اشاره شده است.
بخش دوم کتاب مربوط به پیشینه ی تاریخی رنگ ها است، که اطلاعات خوبی در این زمینه در اختیار مخاطب قرار می دهد و نیز مطالبی در مورد رونق دوباره ی استفاده از رنگ طبیعی، که در سال های پایانی جنگ جهانی اول و آغاز جنگ جهانی دوم ، کاربرد آن متوقف شد، ارائه می دهد.
بخش سوم به مطالبی پیرامون روش های سنتی عصاره گیری رنگ های طبیعی شامل روش آب، روش قلیایی، روش اسیدی و روش الکلی اشاره دارد و در مورد هرکدام مختصری شرح داده است، در ادامه نیز، تکنولوژی عصاره گیری مایکروویو توضیح داده شده که در آن از امواج مایکروویو به عنوان منبع انرژی برای استخراج حلال با هدف خالص سازی استفاده می شود و با رسم نمودار مشخص گردیده است. از دیگر موارد این بحث، عصاره گیری و فرآوری آنزیمی، مواد خام مورد استفاده در این روند و کاهش حجم این مواد است و عوامل تأثیرگذار بر استخراج ماده ی رنگزا نام برده شده که شامل زمان، دما و pH آب مورد استفاده در این فرآیند است. جداسازی مواد جامد و مایع بعد از این فرآیند به صورت سانتریفیوژ، فیلتر تصفیه و روش سیستم اسمز معکوس از مواردی است که بدان اشاره گردیده و نویسنده تأکید دارد که هرکدام از رنگ ها باید با توجه به مواد قابل حل در آب مشخص شود و بدین منظور جدولی از این مشخصات تدوین شده است.
بخش چهارم انواع نمک های فلزی را که به عنوان مورادان یا ثابت کننده مواد رنگی استفاده می شود، با شرح مثال، توضیح داده است. در ادامه تانن را به عنوان ماده ای که در عصاره ی بسیاری از گیاهان وجود دارد و در رنگرزی به عنوان تثبیت کننده استفاده می شود معرفی نموده و تأکید دارد که اسید تانیک نیز به عنوان فرم خاصی از ماده تانن شناخته می شود، هرچند که این دو مشابه یکدیگر هستند اما گاهی به صورت نادرست به جای هم به کار می روند که در این بخش تفاوت آن ها مشروح است. همچنین به عنوان نمونه میرابولان، سماق و تانیک اسید موجود در گردو ذکر شده اند. مورادانت های روغنی و کاربرد انواع آن ها، رنگرزی پنبه، پشم و ابریشم نیز در انتهای این بخش توضیح داده شده است.
بخش پنجم به مقوله ی تهیه ی الیاف برای رنگرزی اختصاص دارد که شامل مراحلی از قبیل آماده سازی، تمیزکاری، سفیدکاری و فرآیند جوشاندن الیاف پنبه ای، الیاف پشم و انجام اقداماتی برای آماده سازی الیاف خالص ابریشم است و سپس پنج روش اصلی رنگرزی با رنگ های طبیعی را نام برده و در نهایت روشی برای بهبود روشنایی رنگ پارچه ارائه داده است.
بخش ششم به انواع رنگ های مورد استفاده در رنگرزی مواد مختلف مانند الیاف طبیعی و مواد خوراکی پرداخته است. برای مثال آدینین برای رنگ کردن الیاف پنبه ای، پشمی و ابریشمی به رنگ زرد، آلیزارین برای رنگ نمودن الیاف پنبه ای به رنگ روناسی در طیف های مختلف، آلکانین برای رنگ کردن الیاف پنبه ای، پشمی و ابریشمی در طیف های مختلف بنفش و آپیجنین برای ملوّن نمودن الیاف پشمی به رنگ زرد کم رنگ استفاده شده است.در ادامه ی این بخش موارد بهره بری از مواد رنگزای زیر نیز به طور کامل ارائه شذه است: آبی لاجوردی، بربرین، بتانین، بیکسین، بلانک فیکس، برازیلین، بوتین، کالندولین، کپسانتین، کارامل، کربن، کارمینیک اسید، کاروتن، کارتامین، کاتچین، کلروفیل، کریزین، اسید کریسوفانیک، سیترونتین، کوروپسین، کروسین و کروستین، کورکومین، دلفینیدین، داتیسکا، دراکوکارمین، الاجیک اسید، امبلین، امودین، اریتروآفین، اکسانتیک اسید، فیستین، فلمینگین، Fukugetin، Galloflavin and iso galloflavin، Galiosin، نارهندی، Gardenin، ، گوانین، هماتوکسیلین، هیپریسین، ایندیگو کارمین یا ایندیگوتین که مشتق از نیل است، ایزورامنتین، یوگلون، کامپرلو، کارمینیک اسید، اسید لاکتیک و اریترولاکسین، لاپاکول، لاوسون، لوتئولین، لیکوپن، مک لورین، مالاکیت، مالویدین، مورین، موریندان، میریستین، گل اخرا (اخرای قرمز و زرد)، آرچیل، پاتولتین، فیکوسیانین، Pratol، شبه پورپورین، پورپورین و مونجستین، کورستاگین، کوئرستین، تتراکسید سرب، رامنازین، رامنتین، ریبوفلاوین، Rottlerin، روبیادین، Ruburobrassicin، روتین، Santalin، سپیا ملانین، Soranjidiol، Tectoleafquinone، دی اکسید تیتانیوم، آبی اولترامارین، Ventilagin و ویتکسین.
در قسمت ضمایم تمامی خصوصیات این مواد رنگزا از قبیل رنگ، منشأ و موارد استفاده، به طور خلاصه در قالب جدول مدوّن گردیده و در انتها، تصاویر رنگی گیاهانی که مورد استفاده ی در ساخت رنگ های طبیعی هستند، لحاظ شده است.
نوشته ی نازنین شریفان
کتابشناسی:
Singh, H. B., & Bharati, K. A. (2015). Handbook of Natural Dyes and Pigments. Place of publication not identified: Woodhead Publishing India.
|