باستان‌سنجی یک بین‌رشته‌ای مستقل

محبوب عبدالعلی زاده

کارشناس ارشد حفاظت و مرمت آثار تاریخی، مدرس دانشگاه هنر اسلامی تبریز

تعریفی که در رابطه با باستان‌سنجی مطرح است، آن را علمی میان‌رشته‌ای گویند که از علوم طبیعی و مهندسی که مهم‌ترین علوم مطرح در باستان‌سنجی است، جهت رفع و پاسخگویی به فرضیه‌ها و سؤالات کلیدی پژوهش‌های باستان‌شناسی بهره می‌گیرد. بنابر این تعریف، باستان‌سنجی در ارتباط تنگاتنگ با علم باستان‌شناسی بوده و ابزاری مهم در پیشبرد یافته‌ها و تحلیل‌های باستان‌شناسی است. به‌طوری‌که اطلاعات مکان‌های تاریخی، ساختار مواد و سن آثار را از طریق مطالعات باستان‌سنجی می‌توان استخراج کرد. علم دیگری که دراین‌بین جایگاه ویژه‌ای داشته و همانند باستان‌سنجی جزو علوم بین‌رشته‌ای بشمار می‌رود و نیز در ارتباط با باستان‌شناسی است، مرمت اشیاءفرهنگی و تاریخی است که متخصصین مرمتگر با رویکرد حفاظت و مرمت آثار باستانی و انتقال آن به آیندگان در این زمینه فعالیت دارند. آنچه که مسلم است مرمت آثار تاریخی با باستان‌سنجی بی‌ارتباط نبوده و همواره یافته‌های باستان‌سنجی یاری بخش متخصصین حوزه‌ی مرمت قرار داشته است. از مهم‌ترین اطلاعاتی که یک مرمتگر در فرایند مرمت و مطالعه‌ی یک شی تاریخی بدان نیاز پیدا خواهد کرد، مبحث فن‌شناسی و ساختار شناسی مواد موجود در آن اثر تاریخی است. فلذا ارتباط موجود در بین این دو شاخه را این گونه می‌توان مطرح کرد که باستان‌سنجی تمامی داده‌های مورد نیاز مرمتگر را در زمینه‌ی ذکر شده تهیه کرده و در اختیار مرمتگر قرار می‌دهد. بر این اساس، باستان‌سنجی سال‌ها به عنوان ساختار شناسی و فن‌شناسی مواد در حوزه‌ی مرمت آثار تاریخی مطرح بوده است. به عبارتی دیگر، مرمتگران در کنار مطالعات و بررسی های خود در رابطه با آثار تاریخی به فن ساخت و شناسایی مواد و عناصر موجود در اثر که با ابزارهای خاص خود همانند XRD، SEM، FTIR و ... انجام می‌گیرد، توجه داشته‌اند. و حال آن که باستان‌سنجی می‌بایست در یک رشته‌ی جداگانه وجود داشته و متخصصین این حوزه به طور دقیق و تخصصی در راستای اهداف و زمینه‌های مشخص به فعالیت خود ادامه دهند. با توجه به این امر، در چند سال اخیر با همت دانشگاه هنر اسلامی تبریز باستان‌سنجی به رشته‌ای مستقل تبدیل شده و تعریف جامع یافته و وظایف و حیطه‌ی کاری یک باستان‌سنج مشخص گردیده است. ولیکن این اقدام تنها یک آغاز حرکت بوده و زمان زیادی می‌طلبد تا این علم در کشورمان ایران جایگاه خود را پیدا کند. نوپا بودن آن نیاز به توجه کافی دارد تا پیشرفت چشمگیری حاصل گردد. یکی از این اقدام‌های بسیار مهم ایجاد نشریه‌ی پژوهه‌ی باستان‌سنجی است که به نوبه‌ی خود ابزاری بسیار مناسب در زمینه‌ی مطالعات تخصصی باستان‌سنجی و انتشار یافته‌های این حوزه است.

محبوب عبدالعلی زاده/ خرداد۱۳۹۵