سال 8، شماره 2 - ( 1401 )
سال 8 شماره 2 صفحات 64-47 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Bater M, Serajii F. Studies on the Body Structure of the Islaim Period Slip-painted Pottery Shards of Sistan. JRA 2022; 8 (2) :47-64
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-353-fa.html
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-353-fa.html
باتر مسعود، سراجی فائزه. بررسی و مطالعه ساختاری بدنه سفالینه های تاریخی گلابه‌ای منقوش دوران اسلامی سیستان . پژوهه باستان سنجی. 1401; 8 (2) :47-64
1- گروه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران ، masoud.bater@gmail.com
2- گروه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران
2- گروه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران
چکیده: (987 مشاهده)
دشت سیستان یکی از مهم‌ترین مراکز باستانی و تاریخی شرق و جنوب‌شرق ایران در دوران پیش از تاریخ و دوران اسلامی است که پژوهش‌های اندکی برای شناخت پیشینه تاریخی و فرهنگی آن انجام شده است. در این پژوهش بدنۀ شش قطعه از سفالینه‌های گلابه‌ای منقوش متعلق به دشت سیستان با هدف شناسایی ساختار و ترکیب کانی‌شناختی آن‌ها به روش‌های مختلف آزمایشگاهی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است تا تکنیک ساخت و منشاء آن‌ها شناسایی گردد. برای این منظور از روش‌های مختلف آزمایشگاهی، همچون پراش پرتوی ایکس (XRD)، پتروگرافی مقاطع نازک و میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به طیف‌سنج پراکنش انرژی پرتوی ایکس (SEM-EDS) استفاده شده است. مطالعۀ ساختاری بدنۀ سفالینه‌ها نشان داد که تمامی نمونه‌ها از نظر ساختار و ترکیب کانی‌شناختی تقریباً مشابه‌اند. ازسوی دیگر، نبود فازهای کانی‌شناختی دمای بالا و حضور برخی از فازهای ویژه، گویای آن بود که سفالگران دوران اسلامی برای پخت این سفالینه‌ها از دمای متوسطی حدود 850 تا 900 درجه سانتیگراد استفاده نموده‌اند. با توجه به فازهای شناسایی‌شده در بدنۀ سفال‌ها و داده‌های حاصل از آنالیز عنصری به‌نظر می‌رسد که در تهیۀ گل سفالگری این آثار سفالی از خاک‌های رس سرخ‌رنگ استفاده شده که همین امر موجب گشته است با پخت سفالینه‌ها در شرایط اکسیداسیون، رنگ خمیرۀ آن‌ها قرمز شود. با توجه به تعداد محدود نمونه‌های کشف‌شده از این نوع سفال در این منطقه و عدم همخوانی ترکیب کانی‌شناختی و عناصر تشکیل‌دهندۀ بدنۀ این سفال‌ها با ساختار و ترکیب زمین‌شناختی منطقۀ دشت سیستان، به‌نظر می‌رسد که احتمالاً این نمونه‌های سفالی وارداتی است.
یاداداشت علمی: پژوهشي |
موضوع مقاله:
باستان سنجی
دریافت: 1401/10/24 | پذیرش: 1401/11/26 | انتشار: 1401/12/9 | انتشار الکترونیک: 1401/12/9
دریافت: 1401/10/24 | پذیرش: 1401/11/26 | انتشار: 1401/12/9 | انتشار الکترونیک: 1401/12/9
فهرست منابع
1. Nouri N, Salehi Kakhki A. Documentation of Polychrome Slip-painted Potteries with White Background (Case study: Mostazafan Foundation Museum of Tehran), J Negarineh Islamic Art, 2019; 6(17):4-22. [in Persian]. [نوری، نجمه و صالحی کاخکی، احمد. مستندنگاری سفال‌های گلابه‌ای منقوش رنگارنگ روی زمینه سفید (نمونه موردی موزۀ بنیاد مستضعفان تهران)، دو فصلنامه نگارینه هنر اسلامی: 1398، 6 (17): 22-4.]
2. Statistical Yearbook of Sistan and Baluchistan Province. Zahedan : Sistan and Baluchistan Governorate Planning Deputy ; 2010. [in Persian]. [سالنامۀ آماری استان سیستان و بلوچستان. زاهدان: معاونت برنامه‌ریزی استانداری سیستان و بلوچستان؛ 1390.]
3. Seyyed Sajjadi SM. The Natural Environment and Historical monuments in the Sistan plain. J Geographical Researches. 2000;15(1):146-86. [in Persian]. [سیدسجادی، سید منصور. محیط طبیعی و آثار باستانی دشت سیستان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی: 1379، 15 (1و2): 146-186.]
4. Nahouki A. The role of Britain in shaping the southeastern borders of Iran. J Historical Researches. 2020 ; (25):179-96. [in Persian]. [ناهوکی، نصرت خاتون علوی. نقش انگلیس در شکل‌گیری مرزهای جنوب‌شرقی ایران (با تأکید بر خط مرزی گلد اسمیت و کلنل هلدیچ)، مجلۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام: 1398، 13 (25): 196-179.]
5. Saeedeyon, G Bavar, S. The Role of England in Separation a Part of Baluchistan from Iran, J Moskuya. 2011; 6(17) :19-36. [in Persian]. [سعیدیان، غلامحسین و باور، ساره. نقش انگلیس در جدایی قسمتی از بلوچستان از ایران، فصلنامه مسکویه: 1390، 6 (17): 36-19.]
6. Ebrahimzadeh Akbad, E. Landuse and Environmental Planning in Southeast of Iran. Tehran: Ettelaat Daily, 2010. [in Persian]. [ابراهیم‌زاده، عیسی. آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی محیطی در جنوب‌شرق ایران. تهران: نشر اطلاعات؛ 1389.]
7. Mousavi haji. S.R. Zahedan-e kohne the abandoned city in sistan. Mashhad: Paazh publication, 2009. [in Persian]. [موسوی حاجی، رسول. زاهدان کهنه‌شهری خفته در سیستان، مشهد: نشر پاژ؛ 1388.]
8. Mousavi haji. S.R, Mehrafarin. R. and Alaei Moghadam, J. Review the Environmental Characteristics of Historical City of Zahedan-e-Kohne. J Geography and Development. 2011: 79-96. [in Persian]. [موسوی حاجی، سید رسول؛ مهرآفرین، رضا و علایی مقدم، جواد. بررسی ویژگی‌های محیطی شهر تاریخی زاهدان کهنه، فصلنامه جغرافیا و توسعه: 1389، 8 (20): 96-79.
9. Tate, G. P. Seistan: A Memoir on the History, Topography, Ruins, and People of the Country, in Four Parts. Vol. 1. Superintendent government printing, 1910.
10. Ataie M, Mosaviye Haji S, Koulabadi R. Slip-painted Pottery (Types, Widespread, Dating). Negareh Journal. 2012 Sep 22; 7(23):71-88. [in Persian]. [عطایی، مرتضی؛ موسوی حاجی، سید رسول؛ و کولابادی، راحله. سفال منقوش گلابه‌ای (انواع، گستردگی، تاریخ گذاری)، فصلنامۀ نگره: 1391، 7 (23): 88-71.]
11. Wilkinson CK. Nishapur: pottery of the early Islamic period. Metropolitan Museum of Art; 1973.
12. Wilkinson CK. The glazed pottery of Nishapur and Samarkand. The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 1961 Nov 1; 20(3):102-15. [DOI:10.2307/3257933]
13. Watson, O. Ceramics from Islamic Lands-The Al-Sabah Collection, Kuwait National Museum. 2004.
14. Fehervari, Geza. Ceramics of the Islamic Word in the Tareq Rajab Museum, IB Tauris & Co. Ltd. London, 2000.
15. Bulliet RW. Pottery styles and social status in medieval Khurasan. InArchaeology, Annales and Ethnohistory 1992 (pp. 75-82). Cambridge: Cambridge University Press. [DOI:10.1017/CBO9780511759949.006]
16. Volov L. Plaited Kufic on Samanid epigraphic pottery. Ars Orientalis. 1966 Jan 1:107-33.
17. Pancaroglu, Oya, Functions of Literary Epigraphy on Medieval Islamic Ceramics, http://islamicceramics.ashmolean.org/Samanids/oya-part-one.htm, Oxford: The Ashmolean Museum Website, accessed Sept. 5, 2001.
18. Henshaw, Christina M. Early Islamic ceramics and glazes of Akhsiket, Uzbekistan." PhD diss., UCL (University College London), 2010.
19. Noghani, S., Emami, S. M. A. Archaeometry of Historical potteries: Requirements and Methods. Paper presented at: First Symposium on Materials Science and Conservation of cultural, historical, 2012 Feb 29, Tehran, Iran, Research Institute of Cultural Heritage, Handicraft and Tourism, 2012, p 505-524.[in Persian]. [نوغانی، سمیه و امامی، سیدمحمد امین. باستان‌سنجی سفال‌های تاریخی: ضرورت‌ها و روش‌ها، مقاله ارائه‌شده در: نخستین همایش علم مواد و حفاظت آثار فرهنگی -تاریخی 1390. پژوهشگاه مواد و انرژی ایران؛ 10 اسفند 1390؛ ص. 524-505.]
20. Paydar, H. The raw material used in the ceramics industry. Isfahan: Gazal publications, 2005. [in Persian]. [پایدار، حسین. مواد اولیۀ مصرفی در صنایع سرامیک. اصفهان: نشر غزل؛ 1384.]
21. Nourzehi Z, Ajorloo B, B Kasiri M, Ebrahimi G. The Archaeo-mineralogy of The Bronze Age Pottery shreds from Kul Tepe of Ajabshir, Eastern Lake Urmia Basin, Iran. Journal of Research on Archaeometry. 2017 Mar 10; 2(2):1-7.[in Persian]. [نورزهی، زینب؛ آجورلو، بهرام؛ باقرزاده کثیری، مسعود و ابراهیمی، قادر. باستان کانی‌شناسی سفالینه‌های عصر مفرغ کؤل تپۀ عجب شیر، شرق دریاچۀ ارومیه، دو فصلنامه پژوهه باستان‌سنجی: 1395، 2 (2): 17-1.] [DOI:10.29252/jra.2.2.1]
22. Klein M, Jesse F, Kasper HU, Gölden A. Chemical characterization of ancient pottery from sudan by x‐ray fluorescence spectrometry (xrf), electron microprobe analyses (empa) and inductively coupled plasma mass spectrometry (ICP-MS). Archaeometry. 2004 Aug; 46(3):339-56. [DOI:10.1111/j.1475-4754.2004.00162.x]
23. Afsharinejad, H. The Structural Analysis of the Kura-Araxes Pottery shreds from Kohna Shahar, Chaldiran, West Azerbaijan, Iran. (Unpublished master's Thesis). Department of Archaeometry, Faculty of Applied Arts, Tabriz Islamic Art University, 2015. [in Persian]. [افشاری‌نژاد حکیمه. باستان‌سنجی کانی‌شناختی سفال‌های دورۀ مفرغ قدیم (سنت کورا-ارس) محوطۀ کهنه‌شَهَر چالدران ]منتشرنشده[. پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد باستان‌سنجی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز: دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، 1394.]
24. Forghani, A. H. Mineralogy, Vol 1, Tehran: University Tehran press, 2003. [in Persian]. [فرقانی، عبدالحسین. کانی‌شناسی (جلد اول). تهران: نشر دانشگاه تهران؛ 1381.]
25. Hadiyan Dehkordi, M. Mineralogy and consideration of backing conditions of Chogha Zanbil historical bricks. Iranian Journal of Ceramic Science & Engineering, 2015; 4 (2): 33-46. [in Persian]. [هادیان دهکردی، منیژه. کانی‌شناسی و بررسی شرایط پخت آجرهای تاریخ چغازنبیل، فصلنامه علم و مهندسی سرامیک: 1394، 4 (2): 46-33.]
26. Emami, S. M. A., Noghani, S. An Investi-gation of re- Carbonation Process and Formation of Secendary Calcite in the Texture of Ancient Potteries by Petrographical Method, J Maremat & Memari-e Iran, 2013, 3(5): 55- 67. [in Persian]. [نوغاني، سميه و امامي، سيدمحمدامين. بررسي روند کربناتيزاسيون مجدد و شکل‌گيري کلسيت ثانويه در سفال‌هاي باستاني بر اساس مطالعات پتروگرافيک، فصلنامه مرمت و معماري ايران (مرمت آثار و بافت‌هاي تاريخي فرهنگي)، 1392، 3 (5): 67-55.]
27. Noll, W., & Heimann, R. B. Ancient Old World Pottery, Stuttgart: Schweizerbart Science Publishers, 2016.
28. Maggetti M, Neururer C, Ramseyer D. Temperature evolution inside a pot during experimental surface (bonfire) firing. Applied Clay Science. 2011 Sep 1; 53(3):500-8. [DOI:10.1016/j.clay.2010.09.013]
29. Riederer J. Thin section microscopy applied to the study of archaeological ceramics. Hyperfine Interactions. 2004 Jun; 154(1-4):143-58. [DOI:10.1023/B:HYPE.0000032029.24557.b1]
30. Noghani S, Emami SM. Structural pattern of parthian clinky pottery: An Archaeometric Study. Journal of Archaeological Studies. 2012 Feb 20; 3(2):15-34. [in Persian]. [نوغاني، سميه و امامي، سيدمحمدامين. ساختارشناسي سفال جلينکي متعلق به دوران پارتي بر اساس مطالعات آرکئومتريک (باستان سنجي)، مطالعات باستان‌شناسي (دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران)، 1390، 3 (4): 34-15.]
31. Bater M, Saberniya M, Ahmadi H. Identification of Materials and Colorants in Decorative Mosaic Tiles of Musalla Historical Building in Mashhad. Journal of Research on Archaeometry. 2017 Jun 10; 3(1):29-46. [in Persian]. [باتر، مسعود؛ صابرنيا، مليحه و احمدي، حسين. شناسايي مواد و رنگ‌هاي به‌کاررفته در تزيينات کاشيکاري معرق بناي تاريخي مصلاي مشهد، دو فصلنامۀ پژوهۀ باستان‌سنجی، 1396، 3 (1): 46-29.] [DOI:10.29252/jra.3.1.29]
32. Cultrone G, Rodriguez-Navarro C, Sebastian E, Cazalla O, De La Torre MJ. Carbonate and silicate phase reactions during ceramic firing. European Journal of Mineralogy. 2001 May 1;13(3):621-34. [DOI:10.1127/0935-1221/2001/0013-0621]
33. Maggetti, M, Schwab, H. Iron Age fine pottery from Châtillon‐s‐Glâne and the Heuneburg, J Archaeometry, 1982, 24(1): 21-36. [DOI:10.1111/j.1475-4754.1982.tb00644.x]
34. Emami M, Trettin R. Mineralogical and chemical investigations on the ceramic technology in Čoġā Zanbil,(Iran, 1250 BC). Periodico di Mineralogia. 2012 Dec 3;81(3):359-77.
35. Quinn PS. Ceramic petrography: the interpretation of archaeological pottery & related artefacts in thin section. Ceramic Petrography. 2013:1-260. [DOI:10.2307/j.ctv1jk0jf4]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
