سال 5، شماره 1 - ( 1398 )
سال 5 شماره 1 صفحات 80-55 |
برگشت به فهرست نسخه ها
دانشگا هنراسلای تبریز ، y.hamzavi@tabriziau.ac.ir
چکیده: (4227 مشاهده)
همنشینی مواد مختلف در آرایه های معماری ایران در دورۀ اسلامی در بسیاری از موارد راهگشای سبک ها و فنون هنری جدید شده و نگاه زیبایی شناسی فرهنگ های حامل این اتفاق را دگرگون میکند. همنشینی آرایه های آجری، گچی و لعاب یکی از این تغییرات جذاب در تاریخ هنر آرایه های معماری ایران است که تاریخ ابداع آن تا حدودی مبهم باقی مانده است. همچنین ایدۀ اولیۀ کاشی در آرایه های معماری ایران در دورۀ اسلامی کاملاً ناشناخته مانده است. کاشی گونه ای از آرایۀ معماری است که شاید خاستگاه آن ایران کهن باشد، ولی با این وجود اطلاعات اندکی از فنون ساخت، اجرا و نمونه های آثار کاشی سده های اولیۀ دورۀ اسلامی در دست است. هدف از پژوهش پیش رو، دستیابی به اطلاعات مربوط به کهن ترین کاشیهای ایران دورۀ اسلامی و همچنین شناخت فنی سفال لعابدار در آرایۀ معماری خواجه اتابک کرمان است. جهت رسیدن به اهداف پژوهش، به صورت همزمان مطالعۀ منابع مکتوب و همچنین بررسی های میدانی جهت شناخت آثار کاشی در آرایه های معماری ایران، بهویژه مقبرۀ خواجه اتابک کرمان انجام پذیرفت. در نتیجۀ پژوهش حاضر می توان گفت که در حال حاضر از دورۀ اسلامی در ایران تا سدۀ 5 ه.ق. متأسفانه هیچ کاشی تاریخ داری برجای نمانده است و بسیاری از تاریخگذاریهای مربوط به کاشیهای بدون تاریخ، بدون توجه به فنساخت و بر اساس شکل ظاهری بوده و مطالعات باستانسنجی و سالیابی با اتکا به مطالعات آزمایشگاهی انجام نپذیرفته و در واقع با حدس و گمان انجام شده است؛ بنابراین نمیتواند قابل قبول باشد. همچنین شش مجموعۀ کاشی یا تک کاشی در نتیجۀ پژوهش به عنوان کهن ترین کاشی های دورۀ اسلامی ایران معرفی شد. یکی از اصلی ترین نتایج این پژوهش، مربوط به شناسایی استفاده از قطعات شکستۀ ظروف سفالی لعابدار در آرایۀ معماری ایران است که برخی از پژوهشگران، این آثار را به عنوان کاشی معرفی کرده اند. دستیابی به نتیجۀ مذکور، این احتمال را تقویت میکند که شاید این اقدام، اولین ایدۀ ساخت کاشی برای آرایۀ معماری را شکل داده باشد.
یاداداشت علمی: پژوهشي |
موضوع مقاله:
باستان سنجی
دریافت: 1398/2/15 | پذیرش: 1398/4/8 | انتشار: 1398/4/10 | انتشار الکترونیک: 1398/4/10
دریافت: 1398/2/15 | پذیرش: 1398/4/8 | انتشار: 1398/4/10 | انتشار الکترونیک: 1398/4/10
فهرست منابع
1. Kashani AA. Arayes Aljavaher va Nafayes Alatayeb 1301. Tehran: Almaa; 2007.
2. Wilber DN. The development of mosaic faience in Islamic architecture in Iran. Ars Islam 1939:16-47.
3. Allan JW, (Oxford) AM. Medieval Middle Eastern Pottery. Ashmolean Museum Oxford; 1971.
4. Ghandi S. The role of the tile in Iranian architecture. Vis Arts Stud 2003; 20:183-6. [In Persian] [قندی سیاوش. نقش کاشی در معماری ایرانی. مطالعات هنرهای تجسمی 1382؛20: 183-186.[
5. Karl j D. Islamic Art In Architecture, Tile, Metalworking, Knitting, Painting. (Translated by Basiri R.).Tehran: Farhangsara; 1984. [In Persian] [کارل جی دوری. هنر اسلامی در معماری، کاشیکاری، فلزکاری، بافندگی، نقاشی. (ترجمۀ بصیری رضا). تهران: فرهنگسرا؛ 1363.]
6. Maheronaghsh M. Tile and its application. Tehran: Samt; 2002. [In Persian] [ماهرالنقش محمود. کاشی و کاربرد آن. تهران: سمت؛ 1381.]
7. Bloom JM. Minaret: symbol of Islam. Oxford University Press Oxford; 1989. [In Persian]
8. Mehrpooya J. Traditional architecture arrays in mosques of Iran. Art J 1997; 33: 556-73. [In Persian] [مهرپویا جمشید. آرایه‌های معماری سنتی در مساجد ایران. مجلۀ هنر 1376؛ 33: 556-573.[
9. Kiani M, Karimi F, Qouchani A. Introduction to the art of tiling in Iran. Tehran: Museum of the Reza Abbasi; 1983. [In Persian] [کیانی محمدیوسف، کریمی فاطمه، قوچانی عبدالله. مقدمهای بر هنر کاشیگری ایران. تهران: اداره کل موزهها، موزۀ رضا عباسی؛ 1362.]
10. Adl S. The tile of the Jame Damghan Mosque (about 1058 AC) is the oldest surviving example of the use of the tile in the Islamic architecture of Iran. Asar 1982; 3(7,7,9): 297-302. [In Persian] [عدل شهریار. کتیبۀ کاشی منار مسجد جامع دامغان (حدود 450 ه.ق.) کهنترین نمونه بازمانده در جای از کاربرد کاشی در معماری اسلامی ایران. اثر 1361؛ 3( 7، 8، 9): 297-302.]
11. Hill D, Grabar O. Islamic Architecture and Its Decoration AD 800-1500: A Photographic Survey. Faber; 1967.
12. Carboni S, Masuya T. Persian tiles. Metropolitan Museum of Art; 1993.
13. Pope AU, Ackerman P, Besterman T. A survey of Persian art from prehistoric times to the present: Arthur Upham Pope, editor; Phillis Ackerman, assistant editor. vol. 6. Oxford University Press; 1964.
14. Godard A, Godard Y, Siroux M. Athar-e Iran. (Translated by Sarv-Moghadam A.). Mashhad: Islamic Research Foundation Astan Quds Razavi; 1992. [In Persian] [گدار آندره، گدار یدا؛ سیرو ماکسیم. آثار ایران. (ترجمه: سروقد مقدم ابوالحسن). مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی؛ 1371.]
15. Motaghedi K. Khandan e Taher e Kashani. Tehran: Peykare; 2014. [In Persian] [معتقدی کیانوش. خاندان طاهر کاشانی. تهران: پیکره؛ 1393.]
16. Qouchani A. Persian Poems in Takhte Soleyman Tiles. Tehran: Academic Publishing Center; 1992. [In Persian] [قوچانی عبدالله. اشعار فارسی کاشیهای تخت سلیمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ 1371.[
17. Godard A, Godard Y, Siroux M. Athar-e-Iran. Transl. by Abolhasan Sarvghad Moghadam. Astan-e-quds-Razavi, Mashhad: Astan-e-quds-Razavi; 1992.
18. Oghabi M. Encyclopedia of Islamic monuments - monuments of the tomb. Tehran: Islamic Art and Culture Research Center; 1999. [In Persian] [عقابی محمد مهدی. دایرهالمعارف بناهای تاریخی دوره اسلامی-بناهای آرامگاهی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی- حوزه هنری؛ 1378.]
19. Hamzavi Y, Aslani H. Architectural Decorations of Pir-Bakran Mausoleum. Isfahan: Goldasteh; 2012. [In Persian] [حمزوی یاسر، اصلانی حسام. آریههای معماری بقعۀ پیربکران. اصفهان: گلدسته؛ 1391. [
20. Mason RB, Tite MS, Paynter S, Salter C. Advances in Polychrome Ceramics in the Islamic World of the 12th Century AD. Archaeometry 2001;43:191-209. doi:10.1111/1475-4754.00014. [DOI:10.1111/1475-4754.00014]
21. Mason R, Tite M. The Beginnings of Islamic Stonepaste Technology*. Archaeometry 1994;36:77-91. doi:10.1111/j.1475-4754.1994.tb01066.x. [DOI:10.1111/j.1475-4754.1994.tb01066.x]
22. Bernsted A-MK. Early Islamic pottery: materials and techniques. 2003.
23. Tite MS, Wolf S, Mason RB. The technological development of stonepaste ceramics from the Islamic Middle East. J Archaeol Sci 2011;38:570-80. [DOI:10.1016/j.jas.2010.10.011]
24. Tite MS. The Technology of Glazed Islamic Ceramics using Data Collected By the Late Alexander Kaczmarczyk. Archaeometry 2011;53:329-39. doi:10.1111/j.1475-4754.2010.00546.x. [DOI:10.1111/j.1475-4754.2010.00546.x]
25. Young S. An analysis of Chinese blue-and-white. Orient Art 1956;2:43-7.
26. Banks M, Merrick J. Further Analysis of Chinese Blue-And-White. Archaeometry 1967;10:101. doi:10.1111/j.1475-4754.1967.tb00620.x. [DOI:10.1111/j.1475-4754.1967.tb00620.x]
27. Glascock MD, Popelka-Filcoff RS, Speakman RJ. Archaeological chemistry: analytical techniques and archaeological interpretation. American Chemical Society; 2007. [DOI:10.1021/bk-2007-0968]
28. Mason RB. Shine like the sun: Lustre-Painted and Associated Pottery from the Medieval Middle east. vol. 12. Mazda Pub; 2004.
29. Koss K, McCarthy B, Chase ES, Smith D. Analysis of Persian painted minai ware. Sci. Res. Hist. Asian Ceram. Proc. Fourth Forbes Symp. Free. Gall. Art, Archetype London; 2009, p. 33-47.
30. Schorsch D, Manuels M. The Sherman Fairchild center for Objects Conservation, the Metropolitan Museum of Art. Treat Res Notes 2001;3.
31. Wen R, Pollard AM. The Pigments Applied to Islamic Minai Wares and the Correlation with Chinese Blue-and-White Porcelain. Archaeometry 2016;58:1-16. doi:10.1111/arcm.12143. [DOI:10.1111/arcm.12143]
32. Tite M. Iznik Pottery: An Investigation of the Methods of Production. Archaeometry 1989;31:115-32. doi:10.1111/j.1475-4754.1989.tb01008.x. [DOI:10.1111/j.1475-4754.1989.tb01008.x]
33. Paynter S, Okyar F, Wolf S, Tite MS. The production technology of Iznik pottery-a reassessment*. Archaeometry 2004;46:421-37. doi:10.1111/j.1475-4754.2004.00166.x. [DOI:10.1111/j.1475-4754.2004.00166.x]
34. Kingery WD, Vandiver PB. Ceramic masterpieces: art, structure, technology. 1986.
35. Pérez‐Arantegui J, Molera J, Larrea A, Pradell T, Vendrell‐Saz M, Borgia I, et al. Luster pottery from the thirteenth century to the sixteenth century: a nanostructured thin metallic film. J Am Ceram Soc 2001;84:442-6. [DOI:10.1111/j.1151-2916.2001.tb00674.x]
36. Kreibig U, Vollmer M. Optical properties of metal clusters. vol. 25. Springer Science & Business Media; 2013.
37. Pradell T, Molera J, Smith AD, Climent-Font A, Tite MS. Technology of Islamic lustre. J Cult Herit 2008;9:e123-8. [DOI:10.1016/j.culher.2008.06.010]
38. Smith AD, Pradell T, Molera J, Vendrell M, Marcus MA, Pantos E. MicroEXAFS study into the oxidation states of copper coloured Hispano-Moresque lustre decorations. J. Phys. IV, vol. 104, EDP sciences; 2003, p. 519-22. [DOI:10.1051/jp4:20030136]
39. Molera J, Mesquida M, Pérez-Arantegui J, Pradell T, Vendrell M. Lustre Recipes from A Medieval Workshop in Paterna. Archaeometry 2001;43:455-60. doi:10.1111/1475-4754.00028. [DOI:10.1111/1475-4754.00028]
40. Padovani S, Borgia I, Brunetti B, Sgamellotti A, Giulivi A, d'Acapito F, et al. Silver and copper nanoclusters in the lustre decoration of Italian Renaissance pottery: an EXAFS study. Appl Phys A 2004;79:229-33. [DOI:10.1007/s00339-004-2516-2]
41. Pradell T, Molera J, Smith AD, Tite MS. Early Islamic lustre from Egypt, Syria and Iran (10th to 13th century AD). J Archaeol Sci 2008;35:2649-62. [DOI:10.1016/j.jas.2008.05.011]
42. Ahmadi H, Salehi kakhki A, Abed Esfahani A. Relationship Between Color and Metallic Shine With the Size of Metal Nanoparticles in Luster Decorations. J Color Sci Technol 2017;1: 67-77. [In Persian] [احمدی حسین، صالحی کاخکی احمد، عابد اصفهانی عباس، رابطه رنگ و درخشش فلزی با اندازه نانوذرات فلزی در تزئینات زرینفام. نشریۀ علمی-پژوهشی علوم و فناوری رنگ، 1396؛ 11: 69-77[.
43. Mehrabi Kermani S. Tazkara al-Awlia or Mazarat e Kerman. Kerman: Center for Kermanology; 2004. [In Persian] [محرابی کرمانی سعید. تذکره الاولیا یا مزارات کرمان. به اهتمام حسین کوهی، کرمان: مرکز کرمانشناسی؛ 1383.[
44. Meshkati N. List of historical monuments and ancient sites of Iran. Tehran: National Organization of Conservation of ancient objects in Iran; 1970. [In Persian] [مشکوتی نصرتالله. فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران؛ 1349.[
45. Poursfar S. A review of the decoration of the tomb of Khwaja Atabak. Kerman: Kermanshenasi; 2007. [In Persian] [پورصفر شهرزاد. بررسی تزئینات مقبرۀ خواجه اتابک. کرمان: کرمانشناسی؛ 1386.[
46. Hatam G. Islamic architecture of Iran during the Seljuk period. Tehran: Jahad e Daneshgahi; 2000. [In Persian] [حاتم غلامعلی. معماری اسلامی ایران در دورۀ سلجوقیان. تهران: جهاد دانشگاهی؛ 1379.[
47. Rousta J. Examination of the position of Khaje Atabak Aladdin and Atabak Qotb al-Din Muhammad in Kerman, past and present. Iran Stud 2017;31:81-100. [In Persian] [روستا جمشید. واکاوی جایگاه خواجه اتابک علاءالدین و اتابک قطبالدین محمد در کرمان گذشته و حال. مطالعات ایرانی 1396؛31: 81-100.[
48. Waziri A. Date of Kerman. Tehran: Elmi; 1991. [In Persian] [وزیری احمد علی. تاریخ کرمان. به کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی؛ 1370.[
49. Abu Hamed Kermani A. Ahd al-Ala Lemoquf al-Ala. Tehran: Ruzbehan Publication; 1977. [In Persian] [ابو حامد کرمانی، افضلالدین. عقدالعلی لموقوف الاعلی. به اهتمام عامری نایینی، تهران: نشر روزبهان؛ 2536.]
50. Ibn Asir EA. Al kamel: Tarikh e Bozorge Islam va Iran. (Translated by Halat A.). vol. 21. Iranian Books; n.d. [In Persian] [ابن اثیر عزالدین علی. الکامل: تاریخ بزرگ اسلام و ایران. جلد 21، (ترجمۀ حالت ابوالقاسم). شرکت سهای کتب ایران؛ بیتا.[
51. Khabisi Hosseini M. Seljuk and Ghoz in Kerman. Tehran: Tahuri Bookstore Publishing; 1964. [In Persian] [خبیصی حسینی محمدابراهیم. سلجوقیان و غز در کرمان. به کوشش باستانی پاریزی، انتشارات کتابفروشی طهوری؛ 1343.[
52. Mousavi Haji R, Baho M, Shahsavari M. A structure in its political and social context: the tomb of Khwaja Atabak: constructor and construction date. Iran Stud 2008;13: 229-46. [In Persian] [موسوی حاجی سیدرسول، باهو محمدرضا، شهسواری میثم. یک سازه در بستر سیاسی و اجتماعی خود: آرامگاه خواجه اتابک: سازنده و تاریخ ساخت. مطالعات ایرانی 1387؛ 13: 229-246.[
53. Javadi Sh. The appearance of color in the outer decorations of the building: A review of the tomb of Khwaja Atabak from the oldest examples of the Negin tile in Iran. Modarres e Honar 2003;1. [In Persian] [جوادی شهره. ظهور رنگ در تزیینات خارجی بنا: بررسی مقبرۀ خواجه اتابک از قدیمی‌ترین نمونههای کاشی نگین در ایران. مدرس هنر 1382؛ 1[
54. Archive of Improvement and Modernization Organization of Kerman. 2006. [In Persian] [آرشیو سازمان بهسازی و نو سازی شهر کرمان. مقبره خواجه اتابک کرمان. 1385.[
55. Agha-Aligol D, Jafarzadeh M, Moradi M. Micro-PIXE: A Powerful Technique in Measurement and Determination of Raw Materials of Glass Artifacts of Parthian Period From Shaur(Susa). J Res Archaeom 2018;4(1):47-65. [In Persian] [آقا علی گل داود، جعفریزاده مسلم، مرادی محمود. میکروپیکسی: روشی توانمند در بررسی و تعیین مواد اولیه مصنوعات شیشهای دورۀ اشکانی کاخ شائور (شوش). پژوهۀ باستانسنجی1397؛ 4 (1): 47-65. [ [DOI:10.29252/jra.4.1.47]
56. Rezayi Farimani Z, Mousavi Kuhpar M. An Investigation of Glassmaking Industry at Tal-I Malyan Based on PIXE analysis. J Res Archaeom 2017;3(1):47-63. [In Persian] [رضایی فریمانی زهرا، موسوی کوهپر سید مهدی. بررسی صنعت شیشهگری در تل ملیان استان فارس براساس آنالیز PIXE. پژوهۀ باستانسنجی 1396؛ 3 (1): 47-63. [ [DOI:10.29252/jra.3.1.47]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |