سال 5، شماره 2 - ( 1398 )
سال 5 شماره 2 صفحات 183-169 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Salahshour F, Radmanesh A M, Hamzavi Y, Khorasani M. Finding the equivalent of the Persian word ‘Khomahan’ with today known iron ores based on its being a dyestuff and what is written in Persian historical literary texts. JRA 2019; 5 (2) :169-183
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-160-fa.html
URL: http://jra-tabriziau.ir/article-1-160-fa.html
سلحشور فاطمه، رادمنش عطامحمد، حمزوی یاسر، خراسانی محبوبه. برابرسازی واژۀ فارسی خماهن با کانی‌های آهن‌دار شناختۀ شده امروزی، بر اساس رنگزا بودن این ماده و یافته‌هایی از متون ادبی- تاریخیِ فارسی و تهیۀ نمونه‌ای از خماهنِ ماده. پژوهه باستان سنجی. 1398; 5 (2) :169-183
فاطمه سلحشور1 
، عطامحمد رادمنش 2، یاسر حمزوی3 
، محبوبه خراسانی4
، عطامحمد رادمنش 2، یاسر حمزوی3 ، محبوبه خراسانی4
1- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
2- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد ، radmanesh.ata@gmail.com
3- دانشگاه هنر اسلامی تبریز
4- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد
2- دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد ، radmanesh.ata@gmail.com
3- دانشگاه هنر اسلامی تبریز
4- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد
چکیده: (3289 مشاهده)
در مطالعات باستانسنجی، یکی از زوایای پنهان که میتواند کمک شایانی به حوزۀ شناخت دقیق مواد باستانی نماید، مطالعۀ متون کهن و برابرسازی مفاهیم مربوط به متون کهن با مفاهیم امروزی است. قبل از آغاز مطالعۀ علمیِ نمونۀ تاریخی، بهتر است دادههای مربوط به آن در متون کهن، موردبررسی قرار گیرد تا مشخص شود در آن متون، در خصوص نمونۀ موردنظر چه اطلاعاتی وجود دارد. اولین قدم در راه شناخت و دستیابی به این اطلاعات، شناخت واژگان مربوط بدان علم است، اما گاهی واژههایی از زبان فارسی منسوخ و امروزه جایگزینهایی از سایر زبانها برای آن واژه تعیین شدهاند که در جوامع علمی همین صورت واردشدۀ واژهها، شناخته‌شده و مورداستفاده قرار میگیرد و معادل فارسی آنها ناشناخته است. بنابراین مشخص نبودن معادل امروزی واژه‌های منسوخ‌شده، باعث میشود تا پارهای از اطلاعات مربوط بدانها، در تفسیر متون کهن همچنان در ابهام و ناشناخته بماند. با یافتن نام کهن این واژه‌های واردشده و برابرسازیشان با واژه‌های شناخته شدۀ امروزی، میتوان در یک گسترۀ مطالعاتی وسیع، اطلاعات ارزشمندی را بهدست آورد. خماهن یکی از این واژه های کهن فارسی باستان و منسوخ شدهای است که تنها در کتاب‌های تاریخی پزشکی کهن و کانیها، فرهنگ‌های لغت و حاشیۀ دیوان شاعران (تا قرن ششم هجری) در مورد این واژه تعاریف مختلفی ارائه شده است و این تعاریف تنها بر کانی آهن‌دار و رنگزا بودن آن ماده تأکید و آن را به سه دستۀ ماده، نر و مغناطیسی یا زنگی تقسیمبندی میکنند، اما به‌طور دقیق مشخص نشدهاست که این واژه معادل کدام کانی یا کانی‌های رنگزای شناخته‌شدۀ امروزی است. در ابتدا بر اساس آنچه دربارۀ خماهن ماده، نر و مغناطیسی در متون کهن آمده و آنچه از ویژگیهای کانی‌های آهن‌دار مهم، امروزه شناخته شدهاست، برابرهای امروزی انواع خماهن مشخص شد. سپس نمونه‌ای از خماهن مورد استفاده در پزشکی قدیم از عطاری تهیه و جهت شناسایی اولیۀ نمونه، از دوربین عکاسی، سابیدن در آب، تهیه تصویر با لوپ دیجیتال و بررسی با میکروسکوپ نوری استفاده گردید. همچنین با تست شیمی کلاسیک انجام شده، وجود عنصر آهن در آن مشخص گردید و در نهایت آنالیز XRD از نمونه خماهن مادۀ تهیه شده، انجام شد. نتیجۀ این آزمایشها نشان دهندۀ این موضوع است که خماهن ماده معادل با کانی شناخته شده امروزی هماتیت است. بر اساس معادلسازیها میتوان گفت که احتمالاً خماهن نر معادل گوتیت و خماهن زنگی یا کهربایی نیز معادل مگنتیت است.
یاداداشت علمی: پژوهشي |
موضوع مقاله:
باستان سنجی
دریافت: 1397/10/12 | پذیرش: 1398/7/14 | انتشار: 1398/10/9 | انتشار الکترونیک: 1398/10/9
دریافت: 1397/10/12 | پذیرش: 1398/7/14 | انتشار: 1398/10/9 | انتشار الکترونیک: 1398/10/9
فهرست منابع
1. Makhzan Al adviyeh: Encyclopedia of eating things and drugs of traditional medicine in Persian languge, corrected by Kabir. A. Ajib, Molavi, India: Kalkate; 1844 Aqili Alavi Shirazi S.M. p 923,956. [in Persian] [مخزن الأدويه: دائرةالمعارف خوردنيها و داروهاى پزشكى سنتى ايران (طبع قديم) مصحح احمد كبير- عجيب احمد- مولوى غلام حسين-مولوى قنبر على. كلكته- هندوستان؛ 1260 ه. ق. عقيلى علوى شيرازى سيد محمدحسينبن محمد‌هادى (قرن 12ه.ق.).]
2. Zavosh. M Mineralogy in ancient Iran. Tehran: Khorrami publication, 1969; 293-297. [in Persian] [زاوش محمد. کانيشناسي در ايران قديم. تهران: چاپخانه خرمي؛ 1348.]
3. Yāhaqi Jafar. A dictionary of mythology and narrative symbols in Persian literature. Tehran: research institute of humanities and cultural studies Sorūsh, 1996; 184. [in Persian] [ياحقي محمد جعفر. فرهنگ اساطير و اشارات داستاني در ادبيات فارسي. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالي و سروش؛ 1375؛ 184.]
4. Nūrānī M. Complete Islamic Medicine Encyclopedia, Vol 12, Qom: Armaqān Yūsef, 2005; 532. [in Persian] [نورانى مصطفي. دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى. 12 ج، قم: ارمغان يوسف؛ 1384؛ 532.] [DOI:10.1197/j.aem.2005.03.514]
5. Hoseini M. mu'men. Tohfeh- i- Hakim mu'men, (Translated by mostafavi Ofset), 1999. [in Persian]. [حسينى طبيب محمد مؤمن. تحفه حكيم مؤمن. ترجمه افست مصطفوى؛ 1378.]
6. Aqili Alavi Shirazi S.M .Qarabadin- i Kabir. Tehran: Mahmūdi, 1970; 199. [in Persian] [عقيلى علوى شيرازى سيد محمد حسين بن محمد‌هادى. قرابادين كبير. تهران: انتشارات محمودى، 1349؛ 199.]
7. A'zam khan H.M. Mohiti A'zam, Indian publication, 1934. [in Persian ] [اعظم خان حکيم محمد. محيط اعظم. چاپ هندوستان؛ 1313.]
8. Ohadi balayani. T. Soleymani surma (Persian to Persian Dictionary). (Corrected by Modabbery. M.). Tehran: University publication center, 1984; 97. [in Persian]. [اوحدی بلیانی تقیالدین (قرن 10ه.ق.). سرمۀ سلیمانی (فرهنگ فارسی به فارسی). تصحیح مدبری محمد. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 1363.]
9. Dehkhoda. A. Dehkhoda Dictionary. Submitted by Moein. M. Tehran: Sirūs, 1960. [in Persian]. [دهخدا علي اکبر. لغت نامه دهخدا. زير نظر محمد معين، تهران: چاپ سيروس؛ 1339..]
10. Sarvari. M. Assembly of Al Foras Dictionary. (Corrected by Dabir Siyaqi. M.) 3 Vol. Tehran: Elmi, 1959 [in Persian]. [سرورى محمد قاسم بن حاجى محمد. فرهنگ مجمع الفرس. به کوشش دبير سياقي محمد. 3 جلد. تهران: علمي؛ 1338.]
11. Borahan Khalaf Tabrizi. Borhan Qāte’ Persian Dictionary. Teharan: Nima, 2001. [in Persian]. برهان ابن خلف تبريزى محمدحسين. فرهنگ فارسى برهان[ قاطع. تهران: نيما، 1380.]
12. Mid H. 'Mid dictionary. Tehran: Amirkabir, 2011. [in Persian]. [عميد حسن. فرهنگ عميد. تهران: اميرکبير، 1390.]
13. Hedāyat. R. Nāserī Garnishing Community Encyclopedia. Tehran: Islamic book store, 1871. [in Persian] [هدايت رضا قلى بن محمد‌هادى. فرهنگ انجمن آراى ناصرى. تهران: کتابفروشى اسلاميه، 1288 ه.ق.]
14. Mokhtāri Qaznavi. Divan Mokhtāri Qaznavi. (Corrected By Homaie J.). Tehran: Elmi Farhangi, 2012. [in Persian] [مختاري غزنوي عمربن عثمان. ديوان عثمان مختاري. به اهتمام همايي جلال الدين. تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1388.]
15. Abūreyhān Birūnī M.A. Gemara in knowledge of jewels, Heidar Ābād dakan: Al Osmāni encyclopedia, 1936. [in Arabian] [ابوريحان بيروني محمد بن احمد. الجماهر في معرفت الجواهر. حيدرآباد دکن: جميعه دايره المعارف العثمانيه، 1355 ه.ق.]
16. Este'lami M. Review and Description on Khaqani Odes According to Opinion of Professor Badi' Azzaman Foruzanfar. Vol 2, Tehran: Zavvar, 2008. [in Persian ] [استعلامي محمد. نقد وشرح قصايد خاقاني بر اساس تقريرات استاد بديع الزمان فروزانفر. جلد 2. تهران: زوّار، 1387.]
17. Kashani A. Arayes al javāher and nafayes al atāyeb. (Corrected by Afshar I.). Tehran: Alma’I, 2007; 164, 190. [in Persian]. [كاشانى عبدالله بن علي. عرائس الجواهر و نفائس الأطائب. مصحح افشار ايرج. تهران: المعي، 1386؛ 164-190.]
18. Nasir o-Al Din Toosi, M. Tansookh nameh. (Edited by Afshar. I.). Tehran: Alomae, 1984; 143, 177. [in Persian]. [نصيرالدين طوسي محمدبنمحمد. تنسوخ نامه ايلخاني مقدمه مدرس رضوي. مصحح افشار ايرج. تهران: اطلاعات، 1363؛ 143،177.]
19. Bartholomae C, editor. Altiranisches wörterbuch. Walter de Gruyter; 2011 Dec 7.
20. Nyberg HS. A Manual of Pahlavi, I: Texts. Alphabets, Index, Paradigms, Notes and an Introduction. II: Ideograms, Glossary, Abbreviations, Index, Grammatical Survey, Corrigenda to Part/. Wiesbaden. 1964; 1974.
21. MacKenzie DN. A Concise Pahlavi Dictionary. London.
22. Farahvashi B. Farsi to Pahlavi dictionary. Tehran: Tehran University, 2001. [in Persian]. [فره‌وشي بهرام. فرهنگ فارسي به پهلوي. تهران: دانشگاه تهران، 1380.]
23. Hasan Dūst. M the etymology of Persian literature encyclopedia. Vol 2. Tehran: language and Persian literature farhangestan, 2013; 1170. [in Persian]. [حسن دوست محمد. فرهنگ ريشه شناختي زبان فارسي. ج 2. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي، 1392؛ 1170.]
24. Manūchehri Dāmqani, A. Divan Manoochehri Damqani. Collected By Dabir Siaqi M. Teharan: Zavvar, 1968; 66. [in Persian] [منوچهري دامغاني. ديوان منوچهري دامغاني. به کوشش محمد دبير سياقي. تهران: زوار، 1347؛ 66.]
25. Masūd Sa’d Salman. Divan Masūd Sa’d Salman. Corrected By Rashid Yāsemi. Tehran: pirūz, 1960; 419. [in Persian] [مسعود سعد سلمان. ديوان مسعود سعد سلمان. به تصحيح رشيد ياسمي. تهران: پيروز، 1339؛ 419.]
26. Khāqāni B.A. Divan-i khāqāni shervani. Corrected by Sajjadi Z. Tehran: Zavvar, 2003.; 693. [in Persian]. [خاقاني شرواني بديل بن علي. ديوان خاقاني شرواني. تصحيح ضياالدين سجادي. تهران: زوار، 1382؛ 693.]
27. Farrokhi Sistāni. Divan-i Farrokhi-i Sistāni, by Dabir Siaqi.M. Tehran: Eqbal, 1956. [in Persian]. [فرخي سيستاني. ديوان فرخي سيستاني. به اهتمام محمد دبير سياقي. تهران: اقبال، 1335.]
28. Sanaī Qaznavi. M. Divan-i Sanaī. Corrected by Modarres Razavi. M. Teharan: Ibn i Sina library, 1962; 162. [in Persian] [سنایی غزنوی مجدود بن آدم. دیوان سنایی. به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی. تهران: کتابخانۀ ابن سینا، 1341؛ 162.]
29. Aqili Alavi Shirazi S.M. Kholasat ol Hekmat (A book about general science of medicine). Corrected by Nazem.I. Vol 3. Qom: Isma'ilian, 2006; 380. [in Persian] [عقيلى علوى شيرازى سيد محمد حسين بن محمد‌هادى (قرن 12ه.ق.). خلاصة الحكمة. مصحح: اسماعيل ناظم. جلد3. قم: اسماعيليان، 1385؛380.]
30. Talaī H. Iran Iron age. Tehran: the study organization and compilation of humanities books, 2008; 43. [in Persian] [طلايي حسن. عصر آهن ايران، تهران: سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انساني دانشگاهها (سمت) مرکز تحقيق و توسعه علوم انساني؛ 1387؛ 43.]
31. Shamisa S. Gesture dictionary. Tehran: Mitra, 2010. [in Persian] [شميسا سيروس. فرهنگ اشارات. تهران: ميترا، 1387.]
32. Ferdowsi A. Shahnameh Ferdowsi, collected by Hamidiyan, Tehran: Qatreh, 2009. [in Persian]. [فردوسي ابوالقاسم. شاهنامه فردوسي. به کوشش سعيد حميديان، تهران: قطره، 1388.]
33. Cornell RM, Schwertmann U. The iron oxides: structure, properties, reactions, occurrences and uses. John Wiley & Sons; 2003 Oct 17. [doi.org/10.1002/3527602097] [DOI:10.1002/3527602097]
34. Mosāheb Gh. Persian Encyclopedia. 3Vol. Tehran: Amirkabir, 2002. [in Persian] [مصاحب غلامحسين. دايره المعارف فارسي. 3ج. تهران: اميرکبير؛ 1381.]
35. Mo'in M. Persian dictionary. 6 Vol. Tehran: Amirkabir, 1997. [in Persian]. [معين محمد. فرهنگ فارسي.6 ج. تهران: اميرکبير، 1376.]
36. Anvari. H. Great encyclopedia of Speech. 8 Vol. Tehran: Sokhan, 2002. [in Persian]. [انوري حسن. فرهنگ بزرگ سخن. 8 ج. تهران: سخن، 1381.]
37. Qarib A. Knowing the Stones with a Special Look at Iran Stones. Tehran: Culture and science publication company, 1997. [in Persian].[قريب عبدالکريم. شناخت سنگ‌ها با نگاهي ويژه به سنگ‌هاي ايران. تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1376.]
38. Zomorrodiyan.R Dictionary of European Foreign Words in Persian Language. Mashhad: Āstān-i Qods- i Razavi, 1994. [in Persian]. [زمردیان رضا. فرهنگ واژه‌های دخیل اروپایی در فارسی (همراه با ریشۀ هر واژه). مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1373.]
39. Eastaugh N, Walsh V, Chaplin T, Siddall R. Pigment compendium: a dictionary of historical pigments. Routledge; 2007 Mar 30. [doi.org/10.4324/9780080473765] [DOI:10.4324/9780080473765]
40. Anthony JW. Handbook of mineralogy. Mineral Data Publishing; 1990.
41. Hradil D, Grygar T, Hradilová J, Bezdička P. Clay and iron oxide pigments in the history of painting. Applied clay science. 2003 Apr 1;22(5):223-36. [DOI:10.1016/S0169-1317(03)00076-0]
42. Harandi D. Taheri M.Sardari A. Investigation of mural paintings pigments in historic hill of mash karim in Semirom(place in south of Isfahan) regarding to copper and stone age in Iran. The research and technology institute for color and coating. 2015; 187-197. [in Persian]. [هرندي دانيال، طاهري محمد حسين، سرداري عليرضا. شناسايي رنگدانههاي ديوارنگار «تل مش کريم» سميرم مربوط به دوران مس و سنگ ايران. علوم و فناوري رنگ. 1394، (9): 187-197.]
43. Khān Morādī M.Nīknāmi K. Investigation of Pigments Structure used in Stucco Decoration of Yazdgerd Castle Sites. Iranian Archaeological Research, 2017(13):143-156. [in Persian]. [خان مرادي مژگان، نيکنامي کمالالدين. شناسايي ساختار رنگدانههاي به کار رفته در گچبريهاي بهدست آمده از محوطه قلعه يزدگرد. پژوهشهاي باستان شناسي ايران، 1396، (13): 143- 156.]
44. Bāter M. Investigation of Structure Mural Paintings Pigments of Parthian Age. In Khajeh mountain In Sistan.J ornal of Crystallography and mineralogy of Iran, 2010, (3): 323-334. [in Persian]. [باتر مسعود. بررسي شناسايي رنگدانههاي نقاشيهاي ديواري عصر پارتي در کوه خواجه سيستان. مجله بلورشناسي و کانيشناسي ايران، 1389(3): 323-334.]
45. Adib. D. Comprehensive encyclopedia of the jewelry: world of jewelry. Tehran: pāzineh, 2010; 485. [in Persian] [اديب داريوش. فرهنگ جامع جواهرشناسي: جهان جواهرات. تهران: پازينه؛ 1389.]
46. Castaño JG, Arroyave C. La funcionalidad de los óxidos de hierro. Revista de metalurgia. 1998 Jun 30; 34(3): 274-80. [in Spanish] [DOI:10.3989/revmetalm.1998.v34.i3.794]
47. Odegaard N, Carroll S, Zimmt WS. Material characterization tests for objects of art and archaeology. 2000.
48. Nafīsī encyclopedia of words, 5 Vol. Tehran: Khayyām, 1964 Nafīsī M A. [in Persian] [نفيسى ميرزا علي اکبر. فرهنگ نفيسى، 5 ج، تهران: خيام؛ 1343.]
49. Adib.D The world amazing Gems, Tehran: p?zineh, 2011. [in Persian]. [اديب داريوش. گوهرهاي شگفت انگيز جهان، تهران، پازينه. 1390.]
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
